ცივილიზაციის ისტორიის მანძილზე ქალების ხმა ყველაზე ხმამაღლა მე−19 საუკუნის ბოლოსა და 20−ეს დასაწყისში გაისმა. ამ 50−იანი წლის პერიოდში ქალებმა დაიწყეს თვითორგანიზება და გაერთიანება ხმის მიცემის, განათლებისა და ეკონომიკური უფლებების მოთხოვნით[1].
მსოფლიო ქალთა მოძრაობების მკვლევარები ამ პერიოდს მოიხსენიებენ, როგორც ქალის ოჯახის სივრციდან საჯარო სივრცეში გასვლის პირველ მასშტაბურ მცდელობას. ეს პერიოდი სიმბოლურად ბიბლიურ „გამოსვლას“ ჰგავს, მსგავსად ებრაელების წამოსვლისა ეგვიპტიდან, რითაც მათ ჩაგვრას ბოლო უნდა მოღებოდა. ქალებიც, ხმის მიცემის უფლების მოთხოვნით და შემდეგ უკვე დაკანონებით, მასიურად გამოვიდნენ პირადი სივრციდან საჯარო სივრცეში.
ხმის მიცემის უფლების მომთხოვნ (სუფრაჟისტები) ქალთა მოძრაობების წინააღმდეგ მიმართული, სინათლის სიჩქარით შექმნილი ანტისუფრაჟისტული კამპანიებისა და აწ უკვე სამარცხვინო ჰარვარდის პროფესორის და სხვების თეორიულ−სამეცნიერო დასკვნების[2] მიუხედავად, არჩევნებში ხმის მიცემის უფლება ქალებს დასავლეთ ევროპასა და ამერიკაში უკვე 1920−იანი წლებიდან დაუკანონდათ.
საინტერესოა, რომ ამავე პერიოდიდან იწყება მსოფლიო ისტერია ქალების სხეულის ფორმების, ზომების, თმის ფერის, ფრჩხილის ზომის, ქუსლის სიგრძისა და კანქვეშ არსებული ცხიმის გროვების „სავალდებულო“, „რეკომენდირებული“ და „დასაშვები“ რაოდენობების რეგულირების და სტანდარტიზაციის შესახებ.
მაგალითად, ქალების მიერ ხმის მიცემის მოთხოვნის გამოსვლებისა და მთლიანად მოძრაობის საწინააღმდეგოდ შექმნილი კონტრმოძრაობის მთავარი იკონოგრაფია და იდეოლოგია ეყრდნობოდა „მახინჯი, ასექსუალური, ყველასგან უარყოფილი, მარტოხელა, ასაკიანი, გაუთხოვარი შინაბერას“ იმიჯს.
საინტერესოა, რომ ქალების ხმის მიცემის უფლების მოთხოვნის წინაპირობად საშუალო განათლების მეტი ქალისთვის ხელმისაწვდომობა გახდა. შესაბამისად, ითვლება, რომ სწორედ განათლებულმა და ინფორმირებულმა ქალებმა მოითხოვეს ქალების არჩევნებში ხმის მიცემის უფლების დაკანონება. და მაინც, მიუხედავად ქალების მიერ მიღწეული ამ შთამბეჭდავი წინსვლისა, ანტისუფრაჟისტების იდეოლოგიის მთავარმა ხაზმა „თვალი აარიდა“ ყველაზე თვალშისაცემ ობიექტურ რეალობას − განათლებულ ქალს − და „თვალი დაადგა“ ქალის კონტროლის გარეთ არსებულ და კაცის თვალით დანახულ სუბიექტურ რეალობას − ქალს, როგორც სექსუალური მოხმარების სასურველ ობიექტს.
ქალების მიერ პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობისა და პოლიტიკაზე გავლენის მოხდენის მიზნით მოტივირებული ხმის მიცემის უფლების მოთხოვნა იდეოლოგიურ ბრძოლაში გადაიზარდა. კონტრნარატივების შექმნისას დისკუსია ქალთა უფლებებზე, ქალების პოლიტიკურ და სოციალურ თანამონაწილეობაზე კი არ იყო, არამედ ქალის ფიზიკურ და სულიერ მახასიათებლებზე. ამ მახასიათებლებს, რეალურად, არაფერი საერთო არ ჰქონდათ ქალის მიერ ხმის მიცემის უფლების მოთხოვნის ლეგიტიმურობასთან და გამიზნული იყო ქალის ჩაგვრისა და დისკრიმინაციის ახალი ტალღისთვის საფუძვლის დასადებად. ამ პერიოდში შექმნილი ანტისუფრაჟისტული კონტრნარატივები უფრო ეფემერულ, მაგრამ ამავე დროს, საკმაოდ კონკრეტულ „ღირებულებებზე“ აპელირებდა. მაგალითისთვის შეგვიძლია განვიხილოთ ანტისუფრაჟისტების ეს პლაკატი სათაურით „სუფრაჟისტის წარმოშობა და განვითარება[3]“.
ილუსტრატორი აქ „სუფრაჟისტი ქალის“ განვითარების ოთხ ეტაპს გვთავაზობს. პოსტერის პირველ ეტაპზე გამოსახული გოგონა ილუსტრატორის მზერას ვერ ამჩნევს და თოჯინათი თამაშობს, ის ბავშვურია და უდარდელი, ხვეული ოქროსფერი თმა აქვს და მისი სტატუსი მოცემულია წარწერით „15 წლის ასაკში ის პატარა შინაური ცხოველია“. შემდეგი ეტაპზე იგივე გოგონა 20 წლისაა, პროფილშია დახატული, წინა პერიოდის იმიჯიდან განსხვავებით (სადაც თმა და ჰაეროვანი კაბა გვხდებოდა თვალში) ახლა აქცენტი მის მკერდზეა, ანუ იგი გასექსუალურებულია, გოგონა წელში გამართული დგას და რომ არა წარწერა, სრულიად ვერ მიხვდებოდით მის კავშირს „სუფრაჟისტებთან“ − ამ პერიოდზე ეს გოგონა აღწერილია როგორც კეკლუცი და არშიყის მოყვარული. პოსტერის ამ ეტაპზეც არ მყარდება ვიზუალური კონტაქტი ილუსტრატორსა და ობიექტს შორის. ის ისევ უდარდელია და ახალგაზრდულად მიამიტური.
40 წლის ასაკში, ანუ პოსტერის მესამე სურათზე გამოსახული პირობითი სუფრაჟისტი, გარდა იმისა რომ სრულიად შავთმიანია და არაფრით ჰგავს საკუთარ თავს 15 წლის ასაკში, უკვე პირდაპირ უყურებს ილუსტრატორს. უფრო მეტიც, მისი გამოხედვა შეწუხებული და უკმაყოფილო ქალის გამოხედვაა. სახის ნაკვთები ისეთი ხალისიანი აღარ არის, მაგრამ წინა პერიოდის, ანუ 20 წლის, იმიჯისგან განსხვავებით, აქცენტი აღარც მის მკერდზეა, აღარც თმაზე − მხოლოდ სახეზე. სახე კი დაბერებულია და წარწერა გვეუბნება, რომ „ის 40 წლის ასაკშიც კი ჯერ არ არის დაქორწინებული“. ის არ არის უდარდელი, აღარც ახალგაზრდაა და აღარც ილუსტრატორის „მზერის“ მიღმა ობიექტად არსებობს, მას უფრო მეტი აგენტობა[4] აქვს, იცის, რომ უყურებენ.
სუფრაჟისტის „განვითარების“ შემდეგი ეტაპი საკმაოდ დრამატულია − 50 წლის ობიექტის ერთადერთი მახასიათებელი ისაა, რომ „სუფრაჟისტია“. გარდა იმისა, რომ სუფრაჟისტის განვითარების ეტაპები აქ სრულდება (50 წლის ასაკში!), ქალი სუფრაჟისტი ნაჯახით[5] „ითხოვს“ ხმის მიცემის უფლებას, ის პროფილშია გამოსახული გრძელი ცხვირით, არაერთგვაროვანი კანის ფერით, წითელი ლოყებით, ბრიალა თვალებით და მოკაუჭებული ხელის მტევნით.
ციცაბო ფერდობის (slippery slope) ტიპის არგუმენტი, როდესაც ერთი ცალკე მდგომი ფაქტი ხდება შემდეგი ყველა მოვლენის თავდაპირველი წყარო (როგორც ზვავის დროს, როცა ერთი მცირე თოვლის გუნდა ზვავად იქცევა), ზუსტად გამოდგება პოსტერის ნარატივის გასაგებად.
სრულიად „უწყინარი“ და თოჯინებით თამაშის ინტერესების მქონე 15 წლის გოგონა, რომელიც შინაური ცხოველივით „დამჯერია“, 20 წლის ასაკში შეიძლება კეკლუც ქალად გადაიქცეს, − აი, აქ უნდა ვეძიოთ მისი „სუფრაჟისტად“ გარდასახვის საწყისები − არშიყის მოყვარული ახალგაზრდა ქალი პირველი „საგანგაშო“ ნიშანია. პოსტერის „აპოკალიფსური“ ნარატივი, რომ 20 წლის ქალის „კეკლუცობიდან“ იწყება მისი დაბერებისა და დაუშნოების შეუჩერებელი პროცესი, რომელიც 40 წლის ასაკისათვის გაუთხოვრობას და ასექსუალობას ჰპირდება, აუცილებლად დამთავრდება იმ „წარღვნით“, რასაც 50 წლის სუფრაჟისტი ჰქვია.
მიუხედავად იმისა, რომ ანტისუფრაჟისტულმა მოძრაობამ ხელი ვერ შეუშალა „წარღვნას“, ის მაინც შეძლო, რომ ქალის სხეულზე მრავალგზის აპელირებით, ობიექტივიზაციითა[6] და ახალი ფიზიკური „ღირებულებების“ შექმნით, ქალების პირადი სივრცის ხელახალი კონტროლის სისტემის შექმნას დაუდო საფუძველი.
სილამაზის მითი
თუკი 15 წლის „ლამაზი“ და „მორჩილი“ გოგო ბინარული მოცემულობის უკიდურეს „კარგ, ნათელ და ბედნიერ“ ნაწილში ხვდება, მაშინ „უშნო და მოხუცი“ სუფრაჟისტი აუცილებლად მოთავსდება „გაუთხოვარი, უბედური და ასექსუალური“ მოცემულობის სრულიად საპირისპირო უკიდურესობაზე. ნარატივის ასეთი დუალისტური ფორმირება ყოველთვის ქმნის „კარგის და ცუდის“ „მისაღები და მიუღებელი“, „ლამაზის და უშნოს“, „ჩვენი და მათი“ პოპულისტურ დისკურსებს.[7]
სწორედ დუალისტური დისკურსის შემქმნელის (ჩვენს შემთხვევაში ანტისუფრაჟისტების და, შემდეგ, ზოგადად პატრიარქალური სისტემის) პერსპექტივაზეა დამოკიდებული[8] ზემოთ ნახსენები „ღირებულებების“ გადანაწილება პირობით „კარგ“ და „ცუდ“ ღირებულებათა სისტემაში. შესაბამისად, ახალგაზრდა, მორჩილი და ბედნიერი „ლამაზ“ კატეგორიად ჩამოყალიბდა, ხოლო ასაკიანი, პოლიტიკური მონაწილეობისა და თანასწორობის მომთხოვნი კი მოექცა კატეგორიაში − „უშნო“ და ასექსუალური.
მე−20 საუკუნის 40−იანი წლებიდან, მაშინ, როდესაც ქალებს ამერიკასა და ევროპაში კონტრაცეფციის მოხმარების უფლება უკვე მოპოვებული ჰქონდათ, მათი ახალი „როლი“ აღნიშნულ ორ კატეგორიას შორის გადანაწილდა: (1) იდეალურად ბედნიერი დიასახლისი, რომელიც აქტიურად ერთვება პატრიარქალური სისტემის სილამაზის მოთხოვნების შესაბამისად შექმნილ კოსმეტიკურ, მედია და მოდის პროდუქტების მოხმარებაში; და (2) ამბიციური კარიერისტი, რომელიც უბედურია იმის გამო, რომ დიასახლისი არ არის. რადგან ქალის ბიოლოგიური ფუნქცია დედობა, შვილის გაჩენა და ოჯახის მოვლაა, ამ ერთადერთი გზიდან გადახვევა მას უბედურებას უქადის, რადგან „მთავარ“ ფუნქციას ვერ შეასრულებს.
უკანასკნელი არგუმენტი, როგორც ერთადერთი მისაღები მოცემულობა, გააკრიტიკა სიმონ დე ბოვუარმა ამ პერიოდში გამოსულ წიგნში „მეორე სქესი“, სადაც გამოაშკარავა პატრიარქალური სისტემის მიერ თავს მოხვეული ნორმების, მათ შორის გარეგნობის ერთპიროვნული დოგმატურობა. ბეტი ფრიდმანის ნაშრომმა „ქალური მისტიკა“ მიუთითა მედიის როლზე ქალებისათვის „ადგილის მიჩენის“ საქმეში. ბეტი ფრიდმანი წერდა, რომ ქალ მკითხველზე გათვლილი ჟურნალ−გაზეთები ხშირად კაცი რედაქტორებისა და ჟურნალისტებისგან იყო დაკომპლექტებული და, შესაბამისად, კაცის ხედვით და თვალით „ზომავდა“ ქალის ბედნიერებას, მის როლს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და მის ადგილს „კარგი“ და „ცუდი“ ქალის კატეგორიათა სისტემაში.
50−იანი წლებში გამოსულმა ჟურნალმა „ფლეიბოიმ“ და შემდეგ უკვე პორნო ინდუსტრიაზე ხელმისაწვდომობამ (ტელევიზიების, კინოსა და სახლის კინო−თეატრების გზით), უფრო და უფრო „ხილული“ გახადა პატრიარქალური სისტემისათვის სასურველი ქალის ვიზუალური „იდეალი“. ტელევიზიისა და სხვადასხვა გასართობი პროგრამების კერძო სივრცეში შემოჭრამ ქალებს საკუთარი სექსუალურობა პატრიარქალური სისტემის თვალით დაანახა.
თანდათანობით ფემინისტური ტექსტები და ავტორები იწყებენ საუბარს იმ ახალ ტენდენციაზე, რომელმაც ქალის სხეულის განივთებასა ანუ ობიექტივაზიციას დაუდო საფუძველი, ამ პერიოდის ქალები იწყებენ საკუთარი სექსუალურობის აღქმას იმ თვალით, რა თვალითაც მათ კაცები ხედავდნენ. სხვა სიტყვებით რომ თქვათ, ქალებისთვის ის გახდა სექსუალური, რასაც კაცები თვლიდნენ სექსუალურად[9].
60−70−იან წლებში იწყება ფემინისტების ბრძოლა სილამაზის კონკურსებისა და, ზოგადად, ქალის გარეგნობაში არსებული ყველანაირი შეზღუდვის, პატრიარქალური სისტემის მიერ „თავსმოხვეული დეკორაციული“ ფუნქციის მქონე ნივთების, მათ შორის ლიფების, კორსეტების, მაღალი ქუსლებისა თუ ხელოვნური წამწამების წინააღმდეგ.
სიმონ დე ბოვუარისა და ბეტი ფრიდმანის ნაშრომებმა საფუძველი დაუდეს ისეთ თეორიულ ცნებებს, როგორებიცაა პატრიარქატი, გენდერსა და სქესს შორის განსხვავება, იდენტობის პოლიტიკა[10] და ა.შ. ამ ნაშრომებმა და ამ პერიოდის სხვა მანიფესტებმა ფემინიზმს თეორიული დასაბამი მისცეს და სისტემური ჩაგვრის ჭრილში განიხილეს ქალების (მათ შორის ფერადკანიანი ქალების) ჩაგვრა და დისკრიმინაცია.
სილამაზის მითი, როგორც მითი საყოველთაო და საჯარო ისტერიაზე, რომლის საშუალებითაც პატრიარქალური სისტემა ქალის სხეულზე კონტროლს აწესებს, კარგად არის გაანალიზებული ნაომი ვოლფის წიგნში „სილამაზის მითები.“ ქალის სილამაზის სტანდარტები, რომელმაც მისი სხეული რკინის მარწუხებში მოაქცია და ბუნებაში არარსებული, მიუღწეველი იდეალი დაუსახა საზომად, 90−იან წლებში ფემინისტების სისტემური კრიტიკის საგანი ხდება.
ამ არარეალური ქალის სხეულის იდეალს ავტორი ფანტომად მოიხსენიებს, და წიგნის პირველივე გვერდზე ვირჯინია ვულფის[11] ციტატა მოყავს: „გაცილებით რთულია მოკლა ფანტომი, ვიდრე რეალობა“[12]. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქალის იდეალი, რომელიც პატრიარქალური სისტემის ხედვით განისაზღვრება, ის ფანტომია, რომელსაც ვერ შევეხებით, ვერ გავზომავთ, და რა თქმა უნდა, ვერასოდეს მივაღწევთ. ამ ფანტომის ხელშეუხებლობაში და არარეალურობაშია მისი ძალა, რადგან რეალობისგან განსხვავებით, ფანტომის დევნა არასოდეს მთავრდება. შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, თუ რა ენერგიას, ნერვებს ან ფინანსებს მივუძღვნით სილამაზის იდეალისკენ სწრაფვას, ის მაინც მიუღწეველი მიზნად − ფანტომად − დარჩება.
ნაომი ვოლფის მთლიანი წიგნი ამ ფანტომის „მხილების“ მცდელობაა და მოიცავს 80−იანი წლებიდან მოყოლებულ პერიოდს (წიგნი 1991 წელს გამოვიდა).
ნაომი ვოლფისთვის სილამაზის მითის ფანტომის არსებობა პატრიარქალური სისტემის მიზანმიმართული სტრატეგიაა − ქალებისათვის ახალი ბორკილების დადებით მათ მიერ საარჩევნო ხმის, კონტრაცეფციის, აბორტის, კარიერისა და ფინანსური დამოუკიდებლობით მოპოვებული პროგრესის შეზღუდვას და ძირის გამოთხრას ცდილობს[13]. უფრო კონკრეტულად კი, ავტორი 2002 წელს წიგნის ხელახალი გამოცემისთვის სპეციალურად მომზადებულ წინასიტყვაობაში ამბობს, რომ სილამაზის მითები და სილამაზის მკაცრი მოთხოვნები „ციდან არ ჩნდება“ და მათ არსებობას თავისი მიზეზები აქვს. ავტორს მიაჩნია, რომ ერთ−ერთ მიზეზი ფინანსური ხასიათისაა. სარეკლამო კომპანიებმა, რომლებმაც სხვადასხვა მწარმოებლების მოგება უნდა გაზარდონ, მედიის საშუალებით ისეთი სტანდარტები დაამკვიდრეს, რომლებმაც ფანტომი ანუ იდეალი აქამდე არარსებული სიძლიერით დაამკვიდრა. ავტორს აგრეთვე სჯერა, რომ ამ იდეალის შექმნის და ნორმად დამკვიდრების ერთ−ერთი მიზეზი პოლიტიკურიცაა − რაც უფრო პოლიტიკურად ძლიერი და აქტიური ხდება ქალი, მით უფრო მძიმდება და ფანტომური ხდება მის მიმართ არსებული სილამაზის მოთხოვნები. ამ იდეალის მიღწევის [მიუღწევლობის?] მცდელობაში კი ქალის მთელი ენერგია იხარჯება და შესაბამისად, მისი მიმართვა ხდება არა იქ, სადაც მას შეუძლია გავლენა მოახდინოს, არამედ იქ, სადაც მისი ყოველი ინვესტიცია თავიდანვე განწირულია. სილამაზის იდეალისკენ სწრაფვა ქალის საზოგადოებრივ პროგრესს კი არ ემსახურება, არამედ პირიქით, წარმატებულად აფერხებს მას[14].
ანტისუფრაჟისტული მოძრაობის დუალისტური ნარატივების მსგავსად, მეოცე საუკუნის ბოლოს არსებული ქალის იდეალიც დუალისტურია. ქალების მიერ მიღწეული პროგრესის ფონზე ამ პერიოდში „სილამაზის მითის“ ყალიბი შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა: განათლებული, ფინანსურად დამოუკიდებელი წარმატებული ქალი „ლამაზია“ და ეს „სილამაზე“ ისეთივე ძალის მქონე სტატუსია, როგორც ფული კაცების შემთხვევაში[15]. ნაომი ვოლფი „სილამაზეს“ქალის შემთხვევაში[16] ახალი ტიპის ვალუტას ადარებს.
ვოლფისეური თანამედროვე ქალისა და კაცის ყოველდღიური ყოფიერების ეს რეალობა საქართველოს კონტექსტს იოლად ესადაგება. დღევანდელ საქართველოში, ყველაზე საჯარო და მნიშვნელოვანი პოლიტიკური სტატუსის მქონე ქალ პოლიტიკოსებს ცალსახად „სილამაზის ყალიბის“ ფარგლებში აკრიტიკებენ,[17] მაშინ, როდესაც კაცი პოლიტიკოსების კრიტიკა მათ მიერ არსებული ბიზნესის, ინვესტიციებისა და აქციების ლეგიტიმურობას შეეხება.[18]
უფრო მეტიც, საქართველოს საჯარო სივრცეში მოღვაწე ქალების „სტატუსი“ პირდაპირ კავშირშია მათ გარეგნულ მხარესთან და იმ ფინანსურ ინვესტიციასთან, რასაც ამ მიზნის მისაღწევად ჩადებენ სილამაზის სალონებსა და ბუტიკებში. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს არც იმ დროის რესურსი, რაც აღნიშნული სტატუსის მოსაპოვებლად იხარჯება. ეს კი მაშინ, როდესაც საქართველოს საჯარო სივრცეში მოღვაწე კაცების „სტატუსი“ თითქმის არასოდეს უკავშირდება მათ ვიზუალურ მხარეს − არამედ, ისეთ სიმბოლიკას, რომელიც ხმამაღალ ჟღერს − დიდი ავტომობილი, ძვირფასი საათი, ძვირადღირებული ალკოჰოლური სასმელი, „ლამაზი“ ქალი...
„ლამაზ ქალზე“ მოთხოვნა იმდენად დიდია, რომ საქართველოში არსებული პროდუქტებისა და მომსახურეობის ფასდაკლების ერთი-ერთი ინტერნეტ გვერდი მომხმარებელს 633 ტიპის ფასდაკლებას სთავაზობს „სილამაზის“ კატეგორიის ქვეშ. „სილამაზის“ კატეგორიის ფასდაკლების განცხადებები რაოდენობრივად ყველაზე მეტია, ყველა სხვა დანარჩენი კატეგორიის ქვეშ განთავსებულ განცხადებებს საგრძნობლად აჭარბებს და მთლიანი განცხადებების 25%-ს შეადგენს. დამატებით, საინტერესოა საქართველოს პლასტიკური და ესთეტიკური ოპერაციების არაოფიციალური სტატისტიკა. პლასტიკური მედიცინის წარმომადგენლების თანახმად[19] საქართველოში პლასტიკური ოპერაციების 70%-ს ქალები იკეთებენ (რინოპლასტიკას), ხოლო მეორე ადგილზე ლიპოსაქცია და მკერდის პლასტიკური ოპერაციებია. ეს სტატისტიკა შესაბამისობაშია მსოფლიოს პლასტიკური ოპერაციების სტატისტიკასთან − 2013 წლის მონაცემების თანახმად, მსოფლიოს ქალებზე განხორციელდა 17 მილიონი ქირურგიული და არაქირურგიული პლასტიკური პროცედურა, და ეს მთლიანი პროცედურების 86.3% შეადგენდა.[20]
და მაინც, რაში მდგომარეობს სილამაზის ფანტომის არსი? და რატომაა ის ასეთი მოუხელთებელი?
როგორც უკვე ითქვა, სილამაზის ფანტომი სწორედ იმიტომ არის მოუხელთებელი, რომ იგი ვერასოდეს იქნება რეალური. მიუხედავად ამისა, ქალების მიერ ამ არარეალური ოცნების მიღწევის ყოველდღიური მცდელობა პირდაპირპროპორციულია მის „სილამაზესთან“. ზუსტადაც რომ ამ ფანტომური ოცნების მიზანდასახულად აღსრულებაზეა დამოკიდებული ქალის მიერ საკუთარი „წინსვლასა და ღირსებაში“ მუდმივი „ინვესტიცია“− ფანტომის დევნის მუდმივი სურვილი. ეს ფანტომი კი არის ოცნება მუდმივად ახალგაზრდა, საშუალოზე გამხდარი, ნავარჯიშები, „პროფესიულად“ სექსუალური, სრულყოფილი სახის კანის, რუჯის, მოწესრიგებული ვარცხნილობის, მანიკურის, პედიკურის, სხეულის თმისაგან თავისუფალი, დიეტისა და დისციპლინის მოყვარული ქალის შესახებ.
ნაომი ვოლფი ამ ფენომენს „ქალების მასობრივ კულტურას“[21] და „წონის დამკლებთა კულტს“[22] უწოდებს, რომლებიც საკუთარ რიგებში, ძირითადად, ქალ „რიგითებს“ იწვევენ.[23] იგი ქალების ამ „კულტურასა“ და თითქმის უკვე რელიგიად ქცეულ „კულტში“ გაწევრიანებას ქალების მიერ საკუთარი თავით უკმაყოფილებას და ე.წ. დანაშაულის შეგრძნების არსებობას უკავშირებს. ნაომი ვოლფი იმასაც მიუთითებს, რომ ამ დანაშაულის, ან მისი სიტყვებით თუ ვიტყვით, „პირველი ცოდვის“ სიმძიმით დატვირთული ქალის „ცოდვის გამოსყიდვის“ გზას სარეკლამო ინდუსტრიის მესიჯები და ზოგადად მედიის მიერ შემოთავაზებულ იმიჯები ოსტატურად და დროულად ჰპირდება „წმინდა ზეთებისა“ და „ინდულგენციების“ ყიდვით[24] .
„სილამაზის მითებში“ მოხსენიებული სილამაზის რელიგიური ნარატივის თანახმად, ქალის სახესა და სხეულზე წლებისა და ცხოვრების რეალური შედეგებისაგან განთავისუფლება [„ხსნა“], შესაძლებელია სხვადასხვა კოსმეტიკური საშუალებების, ქირურგიული ჩარევების, თავდაუზოგავი ვარჯიშის, საკუთარი მადისა და სურვილების კონტროლის ხარჯზე − ხოლო, „თავდაპირველი ცოდვის“ გამოსყიდვის გზების [სახის კრემი, ვარჯიში, დიეტა...] უარყოფის შემთხვევაში, „ცოდვისა“ და “დანაშაულის“ სიმძიმე და ბრალი მხოლოდ ქალისაა და მისი „სატარებელია“[25].
„ცოდვისა და ხსნის“ ორ ალტერნატივაში მოთავსებული ქალი საკუთარი მომავლის არქიტექტორია, რომელმაც კარგად იცის, რომ „სილამაზის ფანტომის“ უშედეგო დევნა უფრო „იხსნის“, ვიდრე ფანტომის არსებობის უარყოფა.
ღირებულებათა ასეთი დუალისტური სისტემა ქალს „ხსნის“ ისეთ ფორმულას სთავაზობს, რომელიც, პირველ რიგში „ფანტომის“ გარდაუვალობის აღიარებით იწყება (რომ არსებული „სილამაზის“ მითი ის ერთადერთი სასურველი რეალობაა, რომელიც წარმატების წინაპირობაა), ხოლო მეორე მხრივ, ამ აღიარების წახალისებას და დაჯილდოებაზეა ორიენტირებული. მაგალითად, თუ ქალი გამხდარია, იგი უფრო „ფემინურია“[26] ხოლო თუ ქალი წარუმატებელია დიეტის [ვარჯიშის] საქმეში, თითქოს ამით მისი ნამდვილი ქალურობის საკითხი დგება ეჭვს ქვეშ[27].
შესაბამისად, ჩნდება გამხდარი, ფემინური, ახალგაზრდული კანის მქონე „კარგი“ ქალისა და ჭარბწონიანი, არაფემინური, დაბერებულკანიანი „ცუდი“ ქალის არქეტიპები. ამ არქეტიპებად ჩამოყალიბების „უფლება“ (თუ ვალდებულება?) პატრიარქალური სისტემის კეთილგანწყობით, ნების დართვით და დალოცვით გახდა შესაძლებელი.
ნაომი ვოლფი წიგნის ერთ−ერთ ქვეთავში „სექსი“ წერს, რომ „სილამაზე“ იმდენადაა პატრიარქალური სისტემის მიერ გაწერილი, გაზომილი, სტანდარტიზებული და კოდირებული, რომ „დღეს ქალისთვის სილამაზე იგივეა, რაც ადრე ორგაზმი იყო: ეს ისაა, რასაც ქალს მხოლოდ კაცები აძლევდნენ, მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუ ქალები თავიანთ ფემინურ როლს კარგად მოირგებდნენ და, ამავდროულად, თუ ბედიც გაუღიმებდათ“.[28]
ქალისათვის დოგმად ქცეული და სავალდებულო „სილამაზის მითები“ იმდენად დამახინჯებულია, რამდენადაც არაეთიკური შეიძლება იყოს მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე მეტის „ლამაზ“ და „მახინჯ“ კატეგორიებში მოქცევა.
პატრიარქალური სისტემის უცილობო ხელმისაწვდომობა იმ რესურსებსა და ძალაუფლებაზე, რაც უპირობოდ დამკვიდრებულ შეხედულებებს ქმნის, გვიბიძგებს ვიფიქროთ, რომ „კულტურის ჩაციკვლა ქალის სიგამხდრეზე [ზოგადად ქალის სხეულის კონტროლზე] საკუთრივ სილამაზის აკვიატება კი არაა, არამედ ქალის მორჩილების სურვილით შეპყრობას ნიშნავს[29]“.
ეპილოგი, ანუ როგორ გავაბათ ფანტომი მახეში?
ფანტომის მახეში გაბმის რამდენიმე ხერხი არსებობს: ზოგი რეაქციულია, ანუ მიმართულია ფანტომის არქეტიპის შექმნაზე კაცებისთვის, რითაც, ბუნებრივია, კაცების „სილამაზის მითის“ შექმნას დაედება საფუძველი − სამწუხაროდ, ამით არაფერი შეიცვლება და ფანტომი კვლავ მახის გარეთ დარჩება, რადგან ახლა მსოფლიო მოსახლეობის მეორე ნაწილიც ქალების მსგავსად, „მასკულნური სილამაზის მითის“ ფანტომის დევნაში იქნება.
ფანტომის მახეში გაბმის ერთ−ერთი ხერხი ამ ფანტომის ცნების რედეფინიციისკენაა მიმართული და ზემოთ ნახსენები გამხდარი, მუდმივად ახალგაზრდა და დისციპლინარულად მოდიეტე ქალის საპირისპირო ფანტომის, ანუ ჭარბწონიანი, მაგრამ მაინც სექსუალური, საშუალო ასაკისა და ფერადკანიანი, მაგრამ მაინც მიმზიდველი ქალის ტიპის ფანტომის შექმნას გვთავაზობს. ბუნებრივია, არც ამ ხერხის გამოყენებით არ შეიცვლება არაფერი, რადგან ერთი ფანტომის მეორეთი ჩანაცვლება არ ცვლის თავდაპირველი პრობლემის არსს − რომ „სილამაზის მითის“ ფანტომი, ვითომ მახის გარეთ, მაგრამ მაინც არსებობს.
ფანტომის მახეში გაბმის ჩემი საყვარელი ხერხი კი ყველაზე მარტივი მგონია. ამ ხერხის გამოყენებით არც ალტერნატიული ფანტომის გამოგონებაა საჭირო და არც არსებულის რედეფინიცია. უფრო მეტიც, ჩემი საყვარელი ხერხის დახმარებით მახის დაგებაც კი არ გვჭირდება.
ნიცშეს ცნობილი თეზას მსგავსად „ღმერთი მოკვდა“, ყველა ქალმა უნდა ვთქვათ, რომ ფანტომი მოკვდა და აღარ არსებობს.
ფანტომის არარსებობის აღიარება ნიშნავს სარკეში ჩაუხედავად, სხვა ადამიანის მიერ ჩვენი გარეგნული მხარის შეფასების საჭიროების გარეშე, პატრიარქალური საზოგადოების მიერ ჩვენი სექსუალობის, ახალგაზრდობის, კანის ფერის, სტრუქტურის, თმის ვარცხნილობისა და პომადის ფერის კონტროლის მიუხედავად ჩვენი თავით კმაყოფილებაზე ერთპიროვნული ავტონომიის მოთხოვნას.
მაშინ ყველანი ლამაზები ვიქნებით.
სტატია დაწერილია პროექტ "ფემინსტრიმის" ფარგლებში.
შენიშვნები და ბიბლიოგრაფია:
[1] ამ მოძრაობების დამსახურეებაა რომ მსოფლიო ისტორიას სიტყვა „ცივილიზაცია“ ყველაზე უფრო ამ პერიოდიდან შეესაბამება.
[2] Zschoche, Sue. 1989. “Dr. Clarke Revisited: Science, True Womanhood, and Female Collegiate Education”. History of Education Quarterly 29 (4). History of Education Society: 545–69. doi:10.2307/369063.
[4] სოციალური მეცნიერებების თანახმად, აგენტობა ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, რომ დამოუკიდებლად და ყოველგვარი გავლენის გარეშე შეძლოს გადაწყვეტილების მიღება. ამ შემთხვევაში, აგენტობის ქონა ნიშნავს პირობითი სუფრაჟისტის მიერ საკუთარი გადაწყვეტილებისა და ხმის მიცემის უფლების მოთხოვნისათვის გააზრებულ ბრძოლას, გააზრებული ნაბიჯების გადადგმასა და გაცნობიერებულ ბრძოლას.
[5] ნაჯახი ალბათ ამერიკელი აქტივისტი ქალის, ქერი ნეიშენის მიერ ბარებში ალკოჰოლის ბოთლების ნაჯახით დამტვრევაზე აპელირებაა. ქერი ნეიშენი 1900 წელს კანზასის ერთ−ერთ ბარში შევიდა და ე.წ. მშრალი კანონის აღსრულების მოთხოვნით ბარების დარბევა დაიწყო ნაჯახით http://www.u−s−history.com/pages/h1058.html
[6] სხეულის ობიექტად გადაქცევა, მისი მხოლოდ როგორც მოხმარების (ამ შემთხვევაში კაცის მიერ) საგნად გარდაქმნა. სხვა სიტყვებით „სხეულის განივთება“
[7] საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელებული აზრები და ღირებულებათა სისტემა http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=10082
[8] ძალაუფლება და რესურსები მათ ხელშია.
[9] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 156−158.
[10] პატრიარქატი − ფემინიზმში მნიშვნელოვანი ცნებაა. პირდაპირი მნიშვნელობით, პატრიარქატი ნიშნავს საზოგადოების მოწყობას ოჯახის ღირებულებების ირგვლივ, სადაც მამას უპირატესი და უპირობო ავტორიტეტი გააჩნია. ფემინისტები ამ ტერმინს უფრო ფართოდ იყენებენ იმ საზოგადოების აღსაწერად, სადაც მამაკაცები დომინანტები არიან. ტერმინი ჰეტეროპატრიარქატი ლესბოსელ ფემინისტებს შორის გაჩნდა ისეთი საზოგადოების აღსაწერად, სადაც მამაკაცები დომინანტები არიან და ჰეტეროსექსუალობა პრივილიგირებულია. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=10581
გენდერი − ტერმინი „გენდერი” აღნიშნავს ქალებისა და მამაკაცების სოციალურად კონსტრუირებულ როლებს http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=3256.
იდენტობის პოლიტიკა − პოლიტიკური განწყობები ან პოზიციები რომლებიც რომელიმე სოციალური იდენტობის მქონე ჯგუფის პრობლემებზე ახდენს ფოკუსირებას, მაგალითად გენდერული, რასობრივი, ეთნიკური ან სექსუალური ორიენტაციის იდენტობის მქონე ჯგუფზე http://www.thefreedictionary.com/identity+politics
[11] ვირჯინია ვულფი მე−19 საუკუნის ცნობილი ბრიტანელი მწერალი ქალია, რომელიც ქალთა განათლების, ეკონომიკური დამოუკიდებლობასა და პირადი სივრცის მნიშვნელობაზე წერდა
[12] ვულფი აქ „ანგელოზი სახლში“ ქალზე საუბრობდა
[13] ვირჯინია ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 3.
[14] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 3.
[15] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 30.
[16] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 20.
[17] იხილეთ საქართველოს თავდაცვის მინისტრის თინა ხიდაშელისა და საქართველოს ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის თავმჯდომარე, ეკა ბესელიას ტანსაცმელისა და ვიზუალზე გაკეთებული სტატიები/კომენტარები http://www.ambebi.ge/faceambebi/120134−nika−meliam−eka−beselias−cheqmebs−qbeselkebiq−utsoda−ra−ghirs−politikosis−cheqmebi−romelmac−azhiotazhi−gamoitsvia.html და http://www.info9.ge/sazogadoeba/119384−davith−thevzadze−ras−nishnavs−ministrs−dzalith−moakhures−qurthuki−idzalades−masze.html?lang=ka−GE&year=2015&month=7 და http://www.ambebi.ge/faceambebi/130891−aqac−mkholod−qam−gogos−tsonashi−rogor−moumatiaq−saubrebi−tcarbobs−thina−khidasheli−qurthuksa−da−ministrobaze.html?add=1
[18] ასეთი პოლიტიკოსები არიან ბიძინა ივანიშვილი, კახი კალაძე, გიორგი კურტანიძე...
[19] მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პლასტიკური ქირურგი გუგა კუზანოვი. http://www.mkurnali.ge/qirurgia2/plastikuri−qirurgia/184−romel−plastikur−operaciebs−iketheben−saqarthveloshi.html
[20] ესთეტიური პლასტიკური ქირურგიის საერთაშორისო საზოგადოება http://www.isaps.org/Media/Default/global−statistics/Quick%20Facts%202015v2.pdf
[21] ნაომივოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 70.
[22] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 181.
[23] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 181 − მსოფლიოში აგრეთვე იმატებს ანორექსიითა და კვებითი აშლილობით დაავადებული კაცების რაოდეობა http://www.theguardian.com/lifeandstyle/2015/jan/18/are−more−men−getting−eating−disorders
[24] ნაომივოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 96/121.
[25] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 121.
[26] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 200.
[27] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 186.
[28] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 173.
[29] ნაომი ვოლფი „სილამაზის მითები“. 2002. ჰარპერ პერენიალი, გვ 187.