ვინ არის ფემინისტი დედა?

„ერთი ამბავი კიდევ მახსოვს. შურდულს ვისროდი ისე, ტყვიას ტყვიაში ვაჯენდი, მოვკალი მეზობლის იხვი. რუსი იყო ის ქალი, მოვარდა და „შენმა შვილმა მამალი იხვი მომიკლაო, შენი დედა ვატირე, მეო.“ აქ ორი ბოძი იყო სახლთან. იმ ბოძთან დაყარა დედაჩემმა სიმინდი, დამაჩოქა, მიმაბა ბაწრით საღამოს და დილამდე არ ამიშვა. და თვითონ გვერდით მეჯდა. მერე ლეიბი გამოიტანა და გვერდით იწვა. ბრიგადირი მოდიოდა დილას უთენია, შეხედა ამას და გადაირია, იმან ააშვებინა. სიმინდები შიგნით მქონდა შესული (მაჩვენებს მუხლის თავებს). ასეთნაირად მზრდიდა, თუ არადა ბავშვი უმამოდ გაზრდილი... რვა კაცი იყო ამ ქუჩაზე დაღუპული და უპატრონოსავით დავრბოდი აქეთ-იქით“.

ესაა ნაწყვეტი ბაგრატ (ბადრი) ახალაიას მონათხრობიდან, რომელიც შესულია ზეპირი ისტორიების კრებულში „ქალი საბჭოთა სოფელში“[1]. ნაწყვეტში მოქმედება 1940-იანი წლების ბოლოს მეგრულ სოფელში ხდება. ბადრი ახალაიას დედა, ლუბა კონჯარია, ახალგაზრდა ქვრივი ქალია. ქმარი, საბჭოთა არმიის ოფიცერი, ბაგრატ ახალაია მეორე მსოფლიო ომში ტყვედ ჩავარდა და უგზო-უკვლოდ დაიკარგა ისე, რომ საკუთარი შვილი არც უნახავს. ლუბა მარტო ზრდიდა ბიჭს, ყველანაირად ცდილობდა მორგებოდა პატიოსანი ქვრივისთვის მისაღებ ქცევით ჩარჩოს და არავისთვის მიეცა სალაპარაკო სოფელში[2]. რაც მთავარია, ლუბა  მარტო უმკლავდებოდა იმ შიშსაც, რომ ქმრის ტყვედ ჩავარდნის გამო სტალინური რეჟიმი მას აგებინებდა პასუხს[3]. ლუბას სურდა, თავისი შვილი აღეზარდა წესიერი და კანონმორჩილი, რომელსაც არ შეექმნებოდა პრობლემები რეჟიმთან. ლუბამ თავის მხრებზე აიღო მამის პასუხისმგებლობაც და მისი შესაძლო სიმკაცრეც შვილის მიმართ. შვილის მიერ მოთხრობილ ამ პატარა ნაწყვეტში ჩემი ყურადღება შემდეგმა მიიპყრო -  როგორ ებმის ერთმანეთს მოგონება დედის მხრიდან უმკაცრესი სასჯელის შესახებ არა მარტო უმამობის ფაქტს, არამედ, ზოგადად, მამაკაცების არყოფნას მის ცხოვრებაში, მის გარემოში. სასჯელი, სიმკაცრე, შეუწყნარებლობა შვილის ცნობიერებაში მამის და მამაკაცის ხატთანაა დაკავშრებული. სიმბოლური მამის წესრიგს ახალგაზრდა დედა აღასრულებს, მაგრამ მონათხრობში ჩანს, თუ რამდენად რთულა ეს როლი ამ ქალისთვის. ერთი მხრივ, ლუბა შვილს სჯის, მაგრამ, თან, თითქოს, თავსაც ისჯის. ერთი მხრივ, ის „აღიარებს“ ბავშვის დასჯის გარდაუვალობას, მაგრამ, მეორე მხრივ, უჭირს მისი გულგრილად განხორციელება. რა მიზეზითაც არ უნდა გადაეწყვიტა მას სიმინდის გროვაზე მუხლებით მდგარი შვილის გვერდით ყოფნა, მისთვის ეს პროცესი მტკივნეული და რთული გადასატანია.

დედობრივი აზროვნების წინააღმდეგობრიობას ამერიკელმა ფემინისტმა ფილოსოფოსმა სარა რუდიკმა (1935-2011) მიუძღვნა წიგნი „დედობრივი აზროვნება: მშვიდობის პოლიტიკის მიმართულებით“. მაშინ როცა პოპულარულ კულტურაში დედობა თითქმის მთლიანად ემოციური და გრძნობების სფეროს მიეკუთვნება, რუდიკის თეორიის ძირითადი ფოკუსი დედის აზროვნებაზეა. თუმცა, აქვე უნდა დავაზუსტოთ, რომ დედის აზროვნებაში ავტორი გულისხმობს დედობრივი პრაქტიკის/დისციპლინის შედეგად წარმოშობილ აზროვნების მოდელს, კონცეპციას და არა კონკრეტული დედების კონკრეტულ ქცევას. რუდიკი ამტკიცებს, რომ, სინამდვილეში, დედობის პრაქტიკა ისეთივე დისციპლინირებული პრაქტიკაა, როგორიც შეიძლება იყოს ესა თუ ის სამეცნიერო თუ რელიგიური პრაქტიკა, რადგან მასაც გააჩნია საკუთარი მიზნები, ინტერესები და წარმატების შესაფასებელი კრიტერიუმები.

რუდიკი სამ ძირითად ინტერესზე საუბრობს, რომელიც წარმართავს დედობის პრაქტიკას: ბავშვის სიცოცხლის დაცვა, განვითარება და მისი გარემოცვისთვის მისაღებ ადამიანად ჩამოყალიბება. პრაქტიკულ მაგალითებზე დაყრდნობით, ავტორი გვიმტკიცებს, რომ ეს სამივე ინტერესი ხშირად ერთმანეთთან წინააღმდეგობაშია და დედის  აზროვნების სპეციფიკაც იმაში მდგომარეობს, რომ მან უნდა გამონახოს ინტერესთა კონფლიქტში ოპტიმალური გადაწყვეტილებები. რუდიკი იქვე ამატებს, რომ, სწორედ, ეს გარდაუვალი კონფლიქტი ინტერესებს შორის არის კიდეც საფუძველი დედების მოწყვლადობისა. განსაკუთრებით ეს ვლინდება მესამე ინტერესის განხორციელებისას, როდესაც დედა ცდილობს აღზარდოს შვილი მის გარემცვაში მიღებული პრინციპების (რასაც არ უნდა უწოდებდნენ მას, „ზნეობრივ პრინციპებს“, „ქცევის ეტიკეტს“ და ა.შ.) შესაბამისად. სწორედ ამ დროს დგება დღის წესრიგში კულტურული კონტექსტის (ამ კონტექსტში რუდიკი ძირითადად მოიაზრებს პატრიარქატს, მომხმარებლურ კულტურას, რასიზმს, კლასობრივ უთანასწორობას, მილიტარიზმს და ა.შ.) და ამ კონტექსტში გაბატონებული დომინანტური ნორმების კრიტიკულად გადააზრების საკითხი. რუდიკის აზრით, ამის შესაძლებლობა დედების უმრავლესობას არ გააჩნია. სპეციალურად ვიყენებ სიტყვას „შესაძლებლობა“ სიტყვა „უნარის“ მაგივრად, რადგან სწორედ დომინანტური კულტურაა ის რაც წარმართავს, ხშირ შემთხვევაში, ზღუდავს დედების შესაძლებლობებს და დიდ გავლენას ახდენს დედის აზროვნებაზე. დედის აზროვნების ერთ-ერთ მახასიათებლად რუდიკი მიიჩნევს არაავთენტურობას, როდესაც დედა ერთი მხრივ, თანახმაა იმუშაოს „სხვათა“ მიზნებისთვის - მაგალითად, გაუზარდოს სამშობლოს კიდევ ერთი „ჯარისკაცი“ და მეორე მხრივ ვერ ხედავდეს იმ დამანგრეველ ზეგავლენას, რაც ამ მიზნების განხორციელებას მოაქვს მისი შვილებისთვის - ამ შემთხვევაში, მილიტარისტული კულტურის არსებობას ქვეყანაში. ამგვარად, საზოგადოებრივი მისაღებობის ინტერესის განხორციელება წინააღმდეგობაში მოდის ბავშვის თავისუფალი განვითარების ინტერესთან.

მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ დედების უმრავლესობას დედობა უწევს საზოგადოებებში, სადაც ქალი, ყველა სოციალურ კლასში, უფრო ნაკლებ ძალაუფლებას ფლობს, ვიდრე ამავე სოციალური კლასის მამაკაცები საიმისოდ, რომ განსაზღვრონ საკუთარი შვილების განვითარების პირობები. ისინი ცხოვრობენ და ყალიბდებიან იმ კულტურებში, სადაც დომინანტურ ღირებულებათა გათავისება და მათი მორჩილება ითვლება ღირსებად და მიღწევად. რუდიკი ხაზს უსვამს იმასაც, რომ ამგვარი მორჩილება გაუცნობიერებელია დედების მხრიდან. დედების ცხოვრებაზე სოციალურ იერარქიებისა და სექსუალური პრაქტიკების ზეგავლენა იმდენად ძლიერია, რომ შეუძლებელია ამ მორჩილებისთვის მხოლოდ დედები დავადანაშაულოთ. მორჩილება უფრო მეტად სოციალური უძლურების ფუნქციაა და დედობის შრომაც სიმბოლური მამის კანონის თანახმად სრულდება და პრაქტიკაში, ხშირად, მამაკაცის/ქმრის ოჯახის სურვილებისა და კაპრიზების მიხედვითაც[4].

ლუბა კონჯარიას შემთხვევაც ასეთია - ახალგაზრდა ქვრივ ქალს, რომელიც სტალინური ტერორის კონტექსტში ცხოვრობდა და რომელმაც, მილიონობით სხვა თანამოქალაქის მსგავსად, კარგად უწყოდა ამ კონტექსტში რა იყო დაუმორჩლებლობის ფასი,  დიდი არჩევანი შვილის დისციპლინის თვალსაზრისით არც ქონდა. მისი მიზანი იყო მორჩილი, რაც მთავარია, კანონმორჩილი მოქალაქის გაზრდა, შვილის ფიზიკური თუ ფსიქიკური ჯანმრთელობის ფასადაც კი, თუნდაც ეს მისი დედობრივი გრძნობებისთვის მტნაჯველი ყოფილიყო. ჩვენ ვერ დავადანაშაულებთ ამ ქცევისთვის მხოლოდ ლუბა კონჯარიას, რადგანაც პრობლემა თავად ეპოქასა და კონტექსტშია, რომელმაც დიდი ზეგავლენა იქონია თავად დედის პიროვნების ჩამოყალიბებაზე.

რუდიკი ავთენტური დედობის პრაქტიკაზე საუბრისას ფემინისტური ცნობიერების მნიშვნელობაზე მიუთითებს: გქონდეს ფემინისტური ცნობიერება, ნიშნავს გაარჩიო ერთმანეთისგან ის, რაც სინამდვილეში ხდება და რაც წარმოდგენილია როგორც „სინამდვილე“. ფემინისტური ცნობიერება აძლევს ძალას და საშუალებას დედას, გასწიოს წინააღმდეგობა კულტურაში გაბატონებული და დედობის პატრიარქალური ინსტიტუტისთვის დამახასიათებელი შეხედულებების მიმართ.

ფემინისტური განწყობა დიდწილად აიგება ბრაზზე, მჩაგვრელი სისტემის წინააღმდეგ მიმართულ ბრაზზე, რაც კარგი გზა არის დედებისთვისაც საკუთარი ბრაზი მიმართონ არა ბავშვის, არამედ სისტემის და მისი კონკრეტული გამოხატულებების წინააღმდეგ.

ქალიშვილის დედობა

ჩემს მიერ არაერთხელ ნახსენებ წიგნში, „ქალისგან გაჩენილი“, ედრიენ რიჩს აქვს ერთ-ერთი, ყველაზე გულწრფელი და მძლავრი ემოციური მუხტის მატარებელი თავი „დედობა და ქალიშვილობა“, სადაც ის ყვება თავისი, როგორც ქალიშვილის, დედასთან ურთიერთობის წინააღდეგობრივ გამოცდილებაზე. ყვება, როგორი ნიჭიერი პიანისტი იყო დედამისი, რომელმაც მამამისზე გათხოვების შემდეგ დაივიწყა თავისი მზარდი კარიერა და იქცა სამაგალითო ცოლად წარმატებული ექიმისა. რიჩი ძალიან გულწრფელად წერს იმაზე, თუ მკაცრი და პურიტანი მამამისის ხელში, დედამისი როგორ იქცა მამის წესრიგის გამტარებლად ოჯახში და ხშირად თავისი დედობრივი ინსტიქტის წინააღმდეგ მიდიოდა ქალიშვილებთან ურთიერთობაში, სჯიდა მათ მკაცრად, აიძულებდა მეცადინეობას და ა.შ. რიჩი ლაპარაკობს დედისა და ქალიშვილის მეტაფიზიკურ კავშირებზე, როგორც ორი ქალისა, რომელთაგან ერთი მეორის სხეულიდან იშვა, ასევე, ორმხრივ ბრაზზე, რომელიც ყოფს ამ ორ ქალს. ეს ბრაზი წარმოიშვება მაშინ, როცა დედა, თავადაც პატრიარქატის პირობებში აღზრდილი, ქალიშვილსაც თავისდაუნებურად იგივე კულტურულ ნორმებს ახვევს თავს, როცა ქალიშვილი მიილტვის დედასთან გაიგივებისა და მისი „დაუფლებისთვის“ და აღმოაჩენს, რომ დედა სხვას ეკუთვნის, იქნება ეს ქმარი, სხვა მამაკაცი, კარიერა თუ სხვა. როცა ქალიშვილი ჯერ კიდევ დაბადებამდე უკვე დედის მომავალ კონკურენტად აღქიმება (მაგალითად, ჩვენში, ხალხურ ცნობიერებაში დღემდე არსებობს ცრურწმენა, რომ გოგონათი ორსული ქალი მახინჯდება, იმიტომ რომ მომავალი ქალიშვილი მას სილამაზეს ართმევს), როცა ქალიშვილის დაუმორჩილებლობის ყველა შემთხვევისას მთავარ დამნაშავედ დედა მიიჩნევა და ა.შ. ფემინსიტური თვალსაზრისით ამაზე პირველად, ალბათ, სწორედ ედრიენ რიჩმა დაწერა.

წიგნის ამ თავში ყველაზე მნიშნელოვანი არის ის, რომ რიჩი დედისა და ქალიშვილის წინააღმდეგობრივ ურთიერთობებში ხედავს საფუძველს ფემინისტური მოძრაობისთვის ხელისშემშლელ გათიშულობაში ქალებს შორის. რიჩის აზრით, ერთი მხრივ ქალიშვილებმა უნდა მოვახერხოთ ჩვენი წყენების გააზრება და მართვა, მეორე მხრივ, ქალიშვილების დედებმა ვეცადოთ და არ დავრთგუნოთ ჩვენი გოგონების თავისუფალი ნება მათი აღზრდის პროცესში. „...თუკი დედამ მიგვატოვა იმიტომ, რომ გარდაცვალა, ან გაგვაშვილა, ან იმიტომ რომ ცხოვრებამ მას ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების, სიგიჟისა და ქრონიკული დეპრესიისკენ უბიძგა; ან თუ ის იძულებული იყო დავეტოვებინეთ გულგრილ უცხოებთან, რათა საჭმლის ფული ეშოვა ჩვენთვის, რადგან დედობის ინსტიტუტი არ უზრუნველყოფს დახმარებით მარტოხელა დედებს; ან თუკი ის ცდილობდა ყოფილიყო „კარგი დედა“ ინსტიტუტის მოთხოვნების თანახმად და ამიტომ იქცა მშფოთვარე, პურიტან დარაჯად ჩვენი ქალწულობისა, ან მან უბრალოდ დაგვტოვა, რადგან ბავშვის გარეშე ცხოვრება სჭირდებოდა - როგორი რაციონალურიც არ უნდა იყოს ჩვენი პატიება და როგორი მძლავრიც ინდივიდუალური დედის სიყვარული, ჩვენში დარჩენილი ბავშვი, პატარა გოგონა, რომელიც კაცების მიერ კონტროლირებულ სამყაროში გაიზარდა, მაინც გრძნობს თავს სასტიკად უდედოდ, მიტოვებულად.

„მაშინ, როდესაც შევძლებთ შევეწინააღმდეგოთ და ამოვხსნათ ეს პარადოქსი, ეს წინააღმდეგობა, წინ აღვუდგეთ პატარა, დაკარგული გოგონას გზააბნეულ ვნებას - ჩვენ შეგვიძლია დავიწყოთ ამ ვნების გარდაქმნა. და ის ბრმა ბრაზი და სიმწარე, რომელიც პერიოდულად ამოხეთქავს ხოლმე ქალებს შორის, რომლებიც ერთიანი მოძრაობის შექმნას ცდილობენ - შეიძლება გაიფანტოს. დობამდე არსებობდა ცოდნა - დროებითი, შესაძლოა, ფრაგმენტული, მაგრამ თვითმყოფადი და გადამწყვეტი - დედობა-ქალიშვილობისა.“ (რიჩი, 1976)

საკუთარი დედის გაგებას და შენს მიმართ მისი დამოკიდებულების გადააზრებას იწყებ მაშინ, როცა თავად ხდები დედა. მე, როგორც ქალიშვილის დედამ, მხოლოდ მისი გაჩენის შემდეგ გავაცნობიერე, რომ მხოლოდ ფემინისტური ცნობიერების ქონა არაა გარანტია იმისა, რომ უნებლიედ არ იქცევი პატრიარქატის მოკავშირედ შვილის წინააღმდეგ.

როგორც კი შევიტყვე, რომ გოგო მეყოლებოდა, მაშინვე ამომიტივტივდა თავში ყველა ის უარყოფითი გამოცდილება, რომელიც ჩემი სქესის გამო შემხვდა ადრეულ ასაკში და რომელთაგან ჩემი ქალიშვილის დაცვაც, ბუნებრივია, მომინდა. მაგალითად, პატარა გოგოს ცხოვრებაში სექსუალური ზეწოლა საკმაოდ ხშირი მოვლენაა და ხშირადვე რთულად გადასალახი გამოცდილება ემოციური და ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით. მე, როგორც სხვა ბევრი ჩემი თანატოლი გოგონა, ვიყავი ამის მსხვერპლი საკმაოდ პატარა ასაკიდან, 90-იანი წლების გადატვირთულ ტრანსპორტში, რომელიც ყოველდღიურად მჭირდებოდა, რომ სკოლაში მევლო. ჩემს მდგომარეობას ამძიმებდა ის ფაქტი, რომ არ ვიცოდი რასთან მქონდა საქმე. არ ვიცოდი რა იყო სექსუალობა, სხეული, პირადი სივრცე და ის რომ ამ სივრცეში შემოჭრის უფლება არავის ქონდა, ხოლო მე მქონდა ყველანაირი უფლება, განგაში ამეტეხა ყოველი მსგავსი შემთხვევის დროს და საჯაროდ შემერცხვინა ჩემი შემავიწროვებელი. ჩემთვის ეს ყველაფერი არავის უსწავლებია, სამაგიეროდ კარგად მასწავლეს პატარა გოგონასთვის საზოგადოებრივად მისაღები „ქცევის კოდექსი“, რომლის მიხედვითაც მე უნდა ვყოფილიყავი ჩუმი, მორჩილი, უფროსებთან თავაზიანი და რაც შეიძლება ნაკლებად მიმექცია გარშემომყოფთა ყურადღება, ჩემი ქცევითა თუ გარეგნობით.

როგორ უნდა მოვახერხო და გავაძლიერო ჩემი გოგონა ისე, რომ მისთვის მსგავსი, შესაძლო,  გამოცდილება არ იქცეს მატრავმირებელ მოვლენად? სპეციალისტების პირველი რეკომენდაცია სექსუალური ზეწოლის პრევენციისთვის არის ბავშვის აღზრდა დაცულ გარემოში, სადაც მას ექნება სრული უფლება მისი პირადი სივრცის ქონის და ამ სივრცის ხელშეუხებლობისა. სადაც მას ეცოდინება რა არის მისი სხეული და სხეულის ინტიმური ნაწილები. ახლა, მოდით, დავფიქრდეთ რა ხდება სინამდვილეში და რა გარემოში იზრდებიან ჩვენი შვილები? ჩვენს კულტურაში ბავშვის პირადი სივრცე ძალიან ხშირად და რაც მთავარია, უბოდიშოდ ირღვევა. სულ ადრეული, ჩვილობის ასაკიდანაც კი, მათ დაატარებენ ხელიდან ხელში, კოცნიან და ეფერებიან ხელებზე, სახეზე, სხეულის სხვა ნაწილებზე. აღარ მოვყვები იმ მიზეზების ჩამოთვლას, რატომაა ეს ყველაფერი გაუმართლებელი, პირველ რიგში, ჩვილის ჯანმრთელობის თვალსაზრისით. მთავარი აქ სხვა რამაა, წარმოვიდგინოთ რამდენი დაბრკოლება უნდა გადალახოს დედამ, განსაკუთრებით ახალგაზრდა ქალმა, რომ მან თავისი შვილის ხელშუხებლობა დაიცვას? მან უნდა გადალახოს დაღლილობა, მოახერხოს და ყოველი ასეთი შემთხვევის დროს იყოს მშვიდი, დამაჯერებელი და შეურაცხყოფა არავის მიაყენოს, თუ ეს უკანასკნელი არ გამოუვიდა, მას მოუწევს კონფლიქტურ სიტუაციასთან გამკლავება, სოციალური სუბორდინაციის გადალახვა და ასაკით უფროს ნათესავებთან შელაპარაკება. გარეთ, საჯარო სივრცეში, მუდმივად ყურადღებით ყოფნა და ბავშვით აღფრთოვანებული შემთხვევითი გამვლელების მოგერიება და ეს მხოლოდ ერთ-ერთ პრობლემასთან გასამკლავებლად.

ჩემი გოგოობის კიდევ ერთი ტრავმული გამოცდილება უკავშრდება გაუცხოებას ჩემი ქალური სხეულისგან. რაც უკვე ოჯახის გარეთ კონტექსტმა წარმოშვა. 90-იანი წლების პოსტსაბჭოთა ქართული რეალობის მედია საშუალებებში უკონტროლოდ გამრავლდა ქალის სექსუალური სხეულის სტანდარტი, რომელიც ექსკლუზიურად მამაკაცური მზერის საამებლად არსებობდა. ეს სტანდარტი ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც დამკვიდრდა, როცა ჩემს გარშემო, სკოლაში, ეზოში  წახალისებული იყო პატარა გოგონების სექსუალიზება და, რაც მთავარია, ძალიან პატარა ასაკში მათი „გათხოვებაც“. დღემდე საკმაოდ კარგად მახსოვს, რომ სკოლაში, სადაც ვსწავლობდი და რომელიც ქალაქში ერთ-ერთ პრესტიჟულ სკოლად ითვლებოდა, რადგან მასში „ელიტარული“ ოჯახების შვილები დადიოდნენ, მხოლოდ ჩემი კლასიდან, სკოლის დამთავრებამდე, ორი გოგონა გათხოვდა. ჩემი ოჯახი ამ ყველაფრისგან ჩემს დასაცავად ერთადერთ გზას ხედავდა, ჩემს „შეფუთვას“ სრულიად საპირისპიროდ იმისა, რასაც იმ დროინდელი „სექსუალური“ თუ „ლამაზი“ გოგონას სტანდარტი ითხოვდა. მაგრამ ამ მიდგომამ კიდევ უფრო გაამძაფრა ჩემი განცდები და უარესად გამაუცხოვა საკუთარ სხეულთან, რომელიც არაფრით არ იქცევდა საპირისპირო სქესის ყურადღებას. ჩემთვის, ისევ და ისევ, არავის აუხსნია, პოპულარული მედიის მუშაობისა და 90-იანი წლების საქართველოში ქორწინების ბაზრის სპეციფიკა და რაც მთავარია, ის საკითხი, რომ მე და ჩემი სხეული ავტონომიური ორგანიზმი ვიყავით და არანაირად არ უნდა ყოფილიყო ჩემი თვითშეფასება დამოკიდებული შემთხვევითი თუ კარგად ნაცნობი ყმაწვილკაცების გამოხედვებსა და მათ კომენტარებზე დამოკიდებული.

რა შემიძლია, რომ გავაკეთო მე? თანამედროვე კონტექსტში მე შემიძლია, რაღაც ასაკამდე ვაკონტროლო ჩემი შვილის ხელმისაწვდომობა სექსისტური ტიპის მედიაპროდუქციაზე (მაგალითდ ინტერნეტის ან სატელევიზიო არხების გაფილტვრით), ვაკონტროლო საკუთარი ლექსიკა, რომელიც ფემინისტური ცნობიერების მიუხედავად, არაა ბოლომდე დაცლილი სექსისტური ან სილამაზის ფაშისტური სტანდარტების შინაარსებისგან, დავხარჯო დიდძალი დრო, ენერგია და თანხები, ჩემი სტანდარტებისთვის მეტ-ნაკლებად შესაბამისი საგანამანთლებლო დაწესებულების საპოვნელად და შემდეგ ყველა ამ სტანდარტიდან გადახვევის შემთხვევევაში, დისკუსიაში შევიდე ამ დაწესებულებასთან, სხვა მშობლებთან და ვიმუშაო მათი მობილიზებისათვის. მეორე მხრივ, ჩემს შვილთან ვაწარმოო საუბრები, რომ მან ოჯახის გარეთ ნანახი და მოსმენილი ზოგად კანონზომიერებად არ მიიღოს. და ეს კიდევ ალბათ არაა სრული ჩამონათვალი იმ სამუშაოსი, რომლის გაწევაც მე მომიწევს და რომლებსაც შეიძლება ყოველთვის ვერ შევწვდე, სხვა და სხვა - ფიზიკური, ფინანსური და ა.შ. პრობლემების გამო.

ერთადერთი, რისი გაკეთებაც დანამდვილებით შემიძლია, არის ის, რომ მე თავად ვიქცე მისთვის  ავტონომიურობის, დამოუკიდებლობისა და საკუთარი სხეულის სიყვარულის მაგალითად.

რასაკვირველია, მე არ ჩამომითვლია ყველა საკითხი, რომელზე მუშაობაც მომიწევს, როგორც ფემინისტ დედას, რომელიც პატრიარქალურ კულტურის პირობებში ზრდის ქალიშვილს. შესაძლოა, ოდნავ განსხვავებული ამოცანების წინაშე დგანან ბიჭების მშობლები, რომლებსაც მათი ანტისექსისტური აღზრდა სურთ. მე, უბრალოდ, რამდენიმე მაგალითის საფუძველზე შევეცადე წარმომედგინა ის სირთულეები, რაც წამოიჭრა, და მომავალშიც შეიძლება გაჩნდეს, ჩემს წინაშე. აქვე უნდა დავაზუსტო, რომ მსგავსი პრობლემები, შესაძლოა, მხოლოდ მე და ჩემი სოციალური პოზიციის მქონე დედების პრობლემები იყოს და, ამ შემთხვევაში, მე გამიჭირდება ჩემზე უფრო მეტად ან ნაკლებად პრივილეგირებული დედების სახელით ლაპარაკი. მაგრამ ამ ბლოგის მიზანი ეს არც არის. ჩემი მიზანია შევეცადო და დაახლოებით მაინც მოვხაზო ის კონტურები, რომლებიც ახასიათებს ფემინისტურ დედობის სპეციფიკას.

ფემინისტური დედობის პრაქტიკას ორი ძირითადი მიზანი ამოძრავებს: ერთი მხრივ, შვილების ანტისექსისტური აღზრდა და მეორე მხრივ, თავად დედის სუბიექტის გაძლიერება. ეს უკანასკნელი გულისხმობს, დედობის პრაქტიკის გამოყვანას საშინაო და ყოფითი ჩარჩოებიდან, ყველანაირი გაგებით. თანამედროვე პოპულარული ცნობიერებისათვის დედობა და დედის სუბიექტი მთლიანად ბავშვის საჭიროებებთან კავშირში განიხილება, მაგალითდ, „მეძუძური დედა ჯანსაღად უნდა იკვებოს, რომ ჩვილსაც ჯანსაღი რძე მიაწოდოს“, ან „დედა უნდა იყოს განათლებული, რომ განათლებული შვილების აღზრდა შეეძლოს“ და სხვა. ამგვარ რიტორიკაში იკარგება ქალის, როგორც დამოუკიდებელი ინდივიდის, უფლება საკუთარ თავზე და ცხოვრებაზე. ფემინისტური დედობის ერთ-ერთი ამოცანაა, მომავალი თაობის აღზრდაში დედების/ქალების გარდა მამების/მამაკაცების ჩართვა და მშობლისა და ბავშვის საჭიროებათა გაცნობიერება გადაწყვეტილების მიღების დონეზე, რათა პასუხისმგებლობის ტვირთი გადანაწილებული იყოს თანაბრად და არავის მოუწიოს გმირად ქცევა, იმის გამო, რომ შვილი გააჩინა და მისი აღზრდა უწევს.

მაშ ასე, ვინ არის ფემინისტი დედა?

ყველაფერი ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე შევეცდები მოკლე პუნქტებად ჩამოვაყალიბო რა ახასიათებს ფემინისტური დედობის სპეციფიკას და აქვე განვმარტო, რომ ეს პუნქტები არ ნიშნავს აუცილებელ მოთხოვნათა ჩამონათვალს, ან რომელიმე ინდივიდუალური დედის ფემინისტობის გასაზომ ინსტრუმენტს. უბრალოდ, ჩავთვალე, რომ მოკლე და მარტივი განსაზღვრებებით უფრო გასაგები გახდება ჩემი სათქმელი.

- ფემინისტი დედა არ ფიქრობს, რომ დედობა სავალდებულო მოვალეობაა ყველა ქალისთვის და იბრძვის იმისთვის, რომ ქალებს ქონდეთ საშუალება და უნარი დაინახონ საკუთარი თავი დედობის მიღმაც და გარეშეც.

- ფემინისტ დედას დედობა არ მიაჩნია მხოლოდ პირად/საოჯახო საქმიანობად. ფემინისტი დედა აცნობიერებს მისი შრომის პოლიტიკურ შედეგებს.

- ფემინისტი დედა აცნობიერებს სექსისტური, რასისტული, მომხმარებლური და მილიტარისტური აღზრდის დამანგრეველ შედეგებს.

- ფემინისტი დედა ცდილობს შეეწინააღმდეგოს ზედა პუნქტში ჩამოთვლილ კულტურულ ნორმებს ბავშვის აღზრდის პროცესში. 

- ფემინისტ დედას სჯერა, რომ მშობლობა თანაბარი წარმატებით შეუძლია, როგორც ქალს, ისე მამაკაცს. 

- ფემინისტ დედას არ მიაჩნია, რომ ერთადერთი გრძნობა და ემოცია, რაც მას თავის შვილ(ებ)თან აკავშირებს, სიყვარულია.

- ფემინისტ დედას არ სცხვენია შვილ(ებ)ის მიმართ სიყვარულისგან განსხვავებული ემოციების შესახებ ხმამაღლა ლაპარაკი სხვა დედებთან.

 და, ზოგადად:

- ფემინისტი დედა არ ცდილობს ადვილად წარმოაჩინოს დედობის სირთულეები სხვა ადამიანების წინაშე. 

- ფემინისტი დედა არ აკნინებს და არ აუფასურებს მისგან განსხვავებული დედების გამოცდილებას.

ფემინისტური დედობა და პრივილეგია  

მშვენივრად ვაცნობიერებ იმ გარემოებას, რომ ფემინისტური დედობა, ჩვენს ლოკალურ კონტექსტში, კავშირშია სოციალური პრივილეგიის ქონასთან. თავად სიტყვა „ფემინისტიც“ „დასავლურ-პრივილეგირებულის“, „ადგილობრივთან და ტრადიციულთან დაპირისპირებულის“ დატვირთვის მატარებელია და უფრო მეტად უმაღლესი განათლების მქონე, ეკონომიკურად დამოუკიდებელი ქალების ცნობიერებისა თუ ლექსიკის ატრიბუტია.

ფემინისტური კრიტიკაც ხედავს და „აღიარებს“ ამ კავშირს ქალის ავტონომიასა და ავთენტური დედობის პრაქტიკას შორის: ანუ, როცა ქალს გააჩნია მეტ-ნაკლები კონტროლი საკუთარ ცხოვრებასა და გადაწყვეტილებებზე, მას უჩნდება საკმარისი ავტორიტეტი და თავდაჯერება, რომ მის აზრს მოუსმენენ და პატივს სცემენ, როგორც ოჯახში, ისე საჯარო სივრცეში. ავტორიტეტის ქონა დედას საშუალებას აძლევს ბავშვის აღზრდასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები დამოუკიდებლად მიიღოს და საჭიროების შემთხვევაში შეეწინააღმდეგოს მისთვის, როგორც დედისთვის, მიუღებელ გადაწყვეტილებებს. ავტონომიისა და ავტორიტეტის ქონა მჭიდროდაა გადაჯაჭვული ეკონომიკურ კეთილდღეობასა და განათლების ხელმისაწვდომობასთან.  იმისათვის, რომ ქალს შეეძლოს დაეჭვება დომინანტური კულტურის მიერ თავსმოხვეულ სოციალურ მოლოდინებში, საჭიროა ხელმისაწვდომობა უკვე არსებულ და დაგროვილ ცოდნასთან, რაც ჩვეული კონტექსტიდან გამოსვლისა და სიტუაციის გარედან შეფასების საშუალებას მისცემდა. ამის წინაპირობა კი განათლებაზე ხელმისაწვდომობაა, რაც, დღესაც კი, პრობლემაა ძალიან ბევრი გოგონასთვის საქართველოში.

ფემინისტური დედობის პრინციპების განხილვა, ძირითადად, გამართლებულია საშუალო ეკონომიკური შესაძლებლობების, ჯანმრთელი იდენტობის მქონე ქალებისთვის, რომლებიც არ არიან დამოკიდებულნი სოციალურ სამსახურებსა და უცხო ადამიანების მოწყალებაზე. ამ კონკრეტული ბლოგის ყველა მოსაზრება ძალას და აზრს კარგავს, მაგალითად ამ ქალის გამოცდილებასთან, რომელსაც, თავისი ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და სოციალური სტატუსის გამო, დედობის უფლებაზეც კი უარი უთხრეს.

დედობის ინსტიტუტის სიმყიფე იმაში მდგომარეობს, რომ ის „ბავშვის საჭიროებების“ სახელით ნიღბავს სოციალური და პოლიტიკური ელიტის საჭიროებებს, რომლებიც ძირითადად სულაც არ ემთხვევა არც ბავშვის და არც დედის საჭიროებებს. ერთი მხრივ, არსებობს მძალვრი რიტორიკა, რომ „დედობა ყველა ქალის მოვალეობაა“, ან  „ბავშვს გვერდით ღვიძლი დედა სჭირდება“, მეორე მხრივ, თუკი ქალი „კარგი დედის“ ინსტიტუციონალიზებულ ჩარჩოებში ვერ ჯდება თავისი ფიზიკური უნარებითა და ეკონომიკური შესაძლებლობებით, მისი დედობის უფლებაც კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. ზემოთ მოყვანილი მაგალითის ფონზე, ამ რიტორიკას დაზუსტება სჭირდება - რომელი ქალების მოვალეობაა დედობა? რომელ ბავშვებს სჭირდებათ დედა გვერდით? პასუხი ამ კითხვებზე დაგვანახებს, რომ შეხედულება ქალების/დედების საუკეთესო ქცევაზე, დაფუძნებულია არა ერთ, უნივერსალურ  საჭიროებაზე, რომელიც ყველა ბავშვს გააჩნია, არამედ სურვილზე, რომ განსხვავებული ქალების ცხოვრება განსხვავებულად რეგულირდებოდეს, ისე, რომ მათ უპასუხონ კონკრეტულ სოციალურ და პოლიტიკურ მოთხოვნებს. თანასწორ და ნამდვილად დედისა თუ ბავშვის ინტერესებზე მორგებული პოლიტიკის პირობებში, ხომ მსგავსი პრეცედენტი არ მოხდებოდა?!

ფემინისტური კრიტიკის არსიც იმაში მდგომარეობს, რომ „კარგი დედის“ შეზღუდული ხატის ჩარჩოები მოირღვეს და გაკრიტიკდეს, რათა ამ სტატუსის მორგება სოციალური პრივილეგიის საკითხად არ დარჩეს. მნიშვნელოვანია, პოლიტიკური და ინსტიტუციური მიდგომები გასცდეს პატრიარქალურ რიტორიკას და მეტად მიუახლოვდეს რეალური დედების რეალურ საჭიროებებს იმისათვის, რომ დედობა ქალის მოვალეობიდან, მის უფლებად გადაიქცეს.

შენიშვნები:

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. მიდლტონ, ემი, „დედობა შეზღუდვებით: ფემინისტური დედობის თეორიის ინკლუზიურობის გადახედვა“. დედობის კვლევების ასოციაციის ჟურნალი. 2006. [Middleton, Amy, “Mothering Under Duress: Examining the Inclusiveness of Feminist Mothering Theory”, In Journal of the Association for Research on Mothering. Vol 8, No 1-2, 2006] 
2. ო’რაილი, ანდრეა, „ფემინისტური დედობა“, დედობის თეორია: ძირითადი საკითხავი, რედ. ანდრეა ო’ რაილი, 2007. [O’Reilly, Andrea, “Feminist Mothering”, In (Ed.) Andrea O’Reilly, Maternal Theory: Essential Readings, Toronto: Demeter Press, 2007.]

1. რიჩი, ედრიენ, ქალისგან გაჩენილი: დედობა როგორც გამოცდილება და ინსტიტუცია, 1976. [Rich, Adrienne, Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution, Norton,1976.]

1. რუდიკი, სარა, დედობრივი აზროვნება: მშვიდობის პოლიტიკისკენ, 1989. [ Ruddick, Sara,  Maternal Thinking: Toward a Politics of Peace, Beacon Press, 1989.]