ვინ არის დედა?

„მცდელობა, იყო „კარგი დედა“ საზოგადოებაში, რომელიც არ აფასებს შენი შვილის სიცოცხლეს ან თვითრწმენას, დედობის ისედაც არარომანტიკულ ამოცანას ჰეროიკულ აქტად აქცევს“.

სარა რუდიკი, „დედობრივი აზროვნება – მშვიდობის პოლიტიკის მიმართულებით“

დედობის ინსტიტუტის გადააზრებისთვის მიძღვნილი ბლოგები, ალბათ, ერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი შეკითხვით უნდა დამეწყო – ვინ არის დედა? ვის ვარქმევთ ამ სახელს, და საერთოდ, სანამ ამას გავაკეთებდეთ, ვფიქრობთ კი ამ სიტყვაზე, როგორც ტერმინზე, რომელსაც თავისი განსაზღვრება და სახელდებისთვის საჭირო კრიტერიუმები სჭირდება? როგორც ამ საზოგადოების ერთ-ერთ წარმომადგენელს, მუდმივად მრჩება შთაბეჭდილება, რომ დედად სახელდების პროცესი გაუაზრებელია. იმდენად, რომ შეგვიძლია, ყოველ ახალდაბადებულ გოგონას „მომავალი დედა“ ვუწოდოთ და, ამგვარად, ყოველი ქალის იდენტობა მხოლოდ ამ ერთ ტერმინს მივაბათ მჭიდროდ, სხვა შესაძლო პერსპექტივები კი თავიდანვე დავჩრდილოთ.

ეს შეკითხვა ლეგიტიმურია, ასევე, ყველა იმ ქალისთვის, რომლებიც, ჩემ მსგავსად, მშობიარობის შემდეგ, ბავშვის მოვლის ყოველდღიურ, გამომფიტველ რუტინაში ჩაბმულნი, დიდხანს ვერ ახერხებენ თვითგამორკვევასა და ამ სახელის საკუთარი თავისთვის წოდებას. მახსოვს, ჩემი შვილის დაბადებიდან პირველი წლის განმავლობაში თავს არაერთხელ დავუსვი შეკითხვები – რა მაქცევს მე დედად? მაქვს კი უფლება, მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ცხრა თვე ვატარე, ვშობე და ახლა ძუძუს ვაჭმევ თუ საფენებს ვუცვლი, თავს დედა ვუწოდო? ვართ თუ არა მე და დედაჩემი, რომელმაც უმძიმესი 90-იანების პერიოდში სამი შვილი გაზარდა და ამ ფონზე მათი შენარჩუნება და გზაზე დაყენება მოახერხა, ორივე ერთნაირად დედა? რა განსაზღვრავს დედობას – მხოლოდ ბავშვის გაჩენის ბიოლოგიური მოცემულობა? პასუხისმგებლობის აღებისა და ზრუნვის პრაქტიკა? ამ ზრუნვაში გამომუშავებული გამოცდილება და ამაგი? თუ კიდევ სხვა რამ? მნიშვნელოვანია ისიც, რომ დედად წოდების მორალურ უფლებას ამ ფუნქციის წარმატებით შესრულების შემდეგ მოიპოვებ. მხოლოდ დედობა საკმარისი არაა, საჭიროა, რომ „კარგი დედა“ იყო.

ამ შეკითხვის დასასმელად ცუდი დრო არც დასკვნითი ბლოგია, რადგან გარკვეული თეორიული თუ ემპირიული ცოდნა დედობის პრაქტიკაზე უკვე მოვაგროვე და მეტი საშუალება მაქვს, პასუხებზე ვიმსჯელო. შეკითხვას – „ვინ არის კარგი დედა?“ – ვსვამდი თითქმის ყველა საჯარო დისკუსიაზე, რომლებიც პროექტ „ფემინისტი დედის დღიურების“ ფარგლებში 2017 წლის ოქტომბრის თვეში გავმართე, შვიდ სხვადასხვა ადგილას: თბილისსა და რეგიონებში – ბათუმში, ქუთაისში, წნორში (სიღნაღის მუნიციპალიტეტი), ლელიანში (ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტი), ანაკლიასა (ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი) და დვაბზუში (ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი). ამ შეკითხვაზე დისკუსიებში მონაწილე ქალების პასუხებმა საინტერესო სურათი დახატა.

„კარგი დედის“ ხატის ტრანსფორმაცია

ჩემი წინასწარგანწყობისთვის ყველაზე მოულოდნელი მოსაზრება პირველივე დისკუსიაზე მოვისმინე წნორში და შემდეგ ბოლომდე მესმოდა. ეს იყო კრიტიკული დამოკიდებულება ტრადიციულად არსებული „კარგი დედის“ ხატის მიმართ, რომელიც ხან დისკუსიის მონაწილეების დედების თაობისადმი მიმართული კრიტიკით გამოიხატებოდა, ხანაც – საკუთარი დედობის გამოცდილებით ნაკარნახევი თვითკრიტიკა იყო. დისკუსიების მონაწილეების განსაზღვრებით, „კარგი დედის“ ტრადიციული ხატი გულისხმობს მუდმივად მშფოთვარე და „შვილებზე გადაგებულ“ დედას, რომელსაც აღელვებს შვილების მიერ დამოუკიდებლად გადადგმული ყოველი ნაბიჯი და ამ ღელვას ზედმეტი აკრძალვების დაწესებით გამოხატავს. წნორში დისკუსიის ერთი მონაწილე იხსენებდა, თუ როგორ დაარღვია დედის აკრძალვა, უკვე საკმაოდ წამოზრდილმა – პირველად აცოცდა ხეზე, და ეს დიდი სიხარული დღემდე მოჰყვებოდა. მან პირველ შვილთან სწორედ დედის მსგავსი ზემზრუნველი პრაქტიკა განაგრძო, თუმცა თავისი დამოკიდებულებები, შვილებზე ზედმეტი მიჯაჭვულობა მალევე გადააფასა და მეორე შვილი უფრო დამოუკიდებლად გაზარდა. სხვა მონაწილემ აღნიშნა, რომ ზრდასრული შვილების ყოლისას მიხვდა, რომ დათვური სამსახური გაუწია მათ ზედმეტი მზრუნველობით:

„დედა ვარ, მაგრამ მინდა, რომ ჩემსა და ჩემს შვილს შორის ნეიტრალურობა იყოს, არ გადავაკლა თავი, იმიტომ რომ მეც ვარ ადამიანი და მეც მაქვს ჩემი ცხოვრება. მე უკვე ზრდასრული შვილები მყავს, 19 და 17 წლის, და სადღაც შევცდი, რომ ზედმეტად დედა ვიყავი. დავაშავე, რომ მათ მაგივრად ვაკეთებდი ბევრ რაღაცას, რაც თვითონ უნდა მოეგვარებინათ“ (დისკუსიის მონაწილე ანაკლიაში).

კიდევ ერთმა მონაწილემ აღნიშნა, რომ:

„კარგი დედის“ ასეთი ხატი „ტრადიციებიდან მოდის, ჩვენი დედები და ბებიები ასე იქცეოდნენ და სავალდებულო იყო, რომ ჩვენც ასეთი დედები ვყოფილიყავით. ახლა ტრენინგებს ვესწრებით, ახალი ინფორმაცია მოდის ჩვენთან და ახლა სხვანაირად ვფიქრობთ“.  

ერთი მხრივ, მათი ღიაობა საკუთარი გამოცდილების გადაფასების მიმართ, მეორე მხრივ კი, „კარგი დედობის“ შესახებ უკვე დამკვიდრებული შეხედულებების ხმამაღალი კრიტიკა, აჩვენებს, რომ ქალები აღარ მიიჩნევენ დედობას საკუთარი იდენტობის ერთადერთ შემადგენლად და მზად არიან, თავი დაიხსნან თავსმოხვეული კულტურული მოლოდინებისგან. მაგრამ აქვე ჩნდება კითხვა, რამდენადაა გარემო – ვიგულისხმებთ მათში საზოგადოებას თუ ოფიციალურ პოლიტიკას – მზად, რომ ცვლილებებისკენ დედების ბუნებრივ სწრაფვას მხარი აუბას და ხელი შეუწყოს?

დედობის ნაკლოვანება

დედები ყველაზე მეტად გრძნობენ გარემომცველი საზოგადოების მიმართ პასუხისმგებლობას ისეთი შვილის აღზრდაში, რომელიც ამ საზოგადოებისთვის მაქსიმალურად მისაღები ადამიანი იქნება. მეორე მხრივ, ყველაზე მძაფრად სწორედ დედები აღიქვამენ და განიცდიან იმ შეზღუდვებს, რომელთა მიღმაც მათი, როგორც ერთეული დედების, ძალაუფლება სრულდება და ბავშვის აღზრდაში თავიანთი მიდგომების ბოლომდე განხორციელებაში უშლის ხელს.

სხვადასხვა ფემინისტი ავტორები (ედრიენ რიჩი, სარა რუდიკი) საუბრობენ ამ ფენომენზე, რომელსაც რიჩი თავის წიგნში „ქალისგან გაჩენილი“ (1972), ნიუიორკელი ფემინისტების ჯგუფის კვალდაკვალ, „უძალო პასუხისმგებლობას“ (powerless responsibility) უწოდებს. საზოგადოებაში, სადაც გამეფებულია სიღარიბე, შეუწყნარებლობა, ძალადობა, დაბინძურებულია გარემო, რომელიც საფრთხეს უქმნის ჩვენს საკვებსაც და ჰაერსაც და ა.შ., შვილის უშუალო გარემოცვად მაინც დედა მოიაზრება და მის განვითარებაში არსებული ჩავარდნებისა თუ საფრთხეების არსებობაში დამნაშავედ, პირველ რიგში, ის მიიჩნევა ხოლმე. დედას, შვილის აღზრდის პარალელურად, უწევს, წინააღმდეგობა გასწიოს სხვადასხვა სოციალური თუ კულტურული შეზღუდვის მიმართ. ეს, ხშირად, შეუსრულებელი მისიაა ერთი ადამიანისთვის, რომელიც ამავე დროს პატრიარქალურ გარემოცვაში აღზრდილი ქალია და, სწორედ ამის გამო, უფრო მეტად მორჩილებასა და მოთმენასაა დაჩვეული, ვიდრე თავისი პოზიციისა თუ უფლების ხმამაღლა და უშიშრად დაცვას.

დედობის პრაქტიკაში არსებული გადაულახავი შეზღუდვების შესახებ, ქალებმა დისკუსიებზეც ბევრი ისაუბრეს.  

ოჯახსა და განათლების სისტემას შორის თანამშრომლობის დეფიციტი:

ერთ-ერთი პრობლემა, რომელიც ყველა დისკუსიაზე განმეორდა, იყო მშობლების უკმაყოფილება საგანმანათლებლო დაწესებულებების (ბაღი, სკოლა) ფორმალური თუ არაფორმალური პოლიტიკებით (მაგალითად: ფულის აგროვებისა თუ დაბადების დღეების გადახდის არაფორმალური პრაქტიკა, რაც ხშირად ხდება ჩაგვრისა და სტიგმატიზაციის საფუძველი; მოსწავლის შეფასებისას აქცენტის დასმა მხოლოდ მასალის ათვისებაზე; ბავშვების მიმართ ინდივიდუალური მიდგომის არარსებობა და სხვა). მასობრივი უკმაყოფილების მიუხედავად, თითქმის შეუძლებელია ამ დაწესებულებებთან დიალოგში შესვლა და თანამშრომლობა. როგორც დვაბზუში დისკუსიის მონაწილემ განმარტა, „როგორც კი ეხები ინსტიტუციას, იქნება ეს ბაღი თუ სკოლა, მაშინვე გადადიან თავდაცვის რეჟიმზე და მუქარაზე“. ეს იმას ნიშნავს, რომ რაც უნდა თანამშრომლობითი პოზიცია ეკავოს მშობელს, სკოლა/ბაღი ამას თავდასხმად აღიქვამს და შემდეგ, პრობლემები ისევ „უკმაყოფილო“ მშობლების შვილებს ექმნებათ მასწავლებლებთან თუ თანატოლებთან. მსგავსი დიალოგის მცდელობები, განსაკუთრებით სოფლად, პატარა და ჩაკეტილი საზოგადოების პირობებში, რთულდება. საგანმანათლებლო ინსტიტუციასთან თანამშრომლობის შესაძლებლობა იძლევა საშუალებას, რომ განათლების/აღზრდის პროცესი უკეთ იყოს მორგებული ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებს და მის საუკეთესო ინტერესებშია. თუმცა, ამგვარი შესაძლებლობა სახელმწიფო სკოლა-ბაღებში, მეტადრე რეგიონებში, შეზღუდულია.

კულტურულ გარემოსთან წინააღმდეგობა:

ბევრმა დედამ ყურადღება გაამახვილა მათთვის მიუღებელი კულტურული გარემოს არსებობაზეც. ანაკლიაში დისკუსიის ერთმა მონაწილემ სექსისტურ გარემოში ვაჟის აღზრდის სირთულე ასეთი მაგალითით ახსნა: „როცა ბიჭი სახლში შემოსვლისას ჩუსტებს იცმევს, რომ დალაგებული სახლი არ დასვაროს, და შემთხვევით შემოსწრებული ძმაკაცი „დედას ბიჭს“ დაუძახებს ამის გამო, რა უნდა ქნა?“.

როდესაც ვცდილობდი, მესაუბრა აუდიტორიასთან დედობის პოლიტიკურ მნიშვნელობაზე, მონაწილეები კონტრარგუმენტად მახვედრებდნენ წუხილს იმის გამო, რომ ნაკლებად აქვთ ზეგავლენის შესაძლებლობა გარემომცველ დომინანტურ კულტურაზე, რომელიც, ხშირად, უხეშად იჭრება მათ მცდელობებში.  

„მე ყოველთვის მიწევს ჭიდილი ქცევასთან დაკავშირებით, რომ, მაგალითად, ‘ქუჩაში არ დაყარო ნაგავი’, როცა ხედავს, რომ სხვები ყრიან, სულ უჩნდება კითხვა – ‘იმან რატომ დაყარა?’ და ყოველთვის მიწევს ამაზე მუშაობა. როგორც კი მოადუნებ ყურადღებას, მაშინვე მოექცევა გარემოს ზეგავლენის ქვეშ“ (დისკუსიის მონაწილე ლელიანში).

სახელმწიფოს თანამონაწილეობის დეფიციტი:

დედებმა მრავალჯერ ახსენეს ასევე სახელმწიფოს არახელსაყრელი პოლიტიკა, განსაკუთრებით, მცირეწლოვანი შვილების მშობლებისთვის, რომელთა ინტერესებს ის სხვადასხვა პოლიტიკის დაგეგმვისას არ ითვალისწინებს. ასეთი პრობლემების ჩამოთვლა სხვადასხვა სფეროდან შეიძლება, სოციალური პოლიტიკიდან დაწყებული, საგანმანათლებლო სისტემითა და ურბანული განაშენიანების პოლიტიკით დამთავრებული. მაგალითად, საჯარო სივრცე, რომელიც არაა მორგებული მცირეწლოვან ბავშვებსა და მათ მშობლებზე; აცდენა საბავშვო ბაღების და სხვა დაწესებულებების სამუშაო დროის დასრულებაში, რაც მოუხერხებელი პრაქტიკაა მომუშავე მშობლებისთვის, რომლებსაც სამუშაოს დატოვება მოუწევთ, ბავშვს რომ დროზე მიაკითხონ; საკვებისა და ჰაერის უკონტროლო დაბინძურება, რაც ყველაზე მეტად ბავშვის ჯანმრთელობას ვნებს და ა.შ. სიის გაგრძელება კიდევ შეიძლება და ამ პრობლემებს ყველა მშობელი აწყდება.  

დისკუსიებზე ასევე ნათლად გამოჩნდა, რომ ქალები შვილების აღზრდის ფუნქციას უფრო მეტად მაინც დედას უკავშირებენ და თავიანთ უპირველეს მოვალეობად მიიჩნევენ. ასევე, არჩევენ, თავი შეიკავონ ამ პრაქტიკაში მამაკაცების ჩართვისგან. დისკუსიებში მონაწილე ახალგაზრდა დედებისგან სხვადასხვა ადგილზე მოვისმინე იდენტური მოსაზრებები იმასთან დაკავშირებით, რომ ბავშვს ცხოვრების პირველ წლებში განსაკუთრებით სჭირდება დედის სიახლოვე, რაც ყველა მომავალ დედას უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული და წინასწარ იყოს შეგუებული იმ აზრს, რომ საკუთარ გეგმებზე უარის თქმა მოუწევს დროებით, სანამ შვილ(ებ)ი წამოიზრდება. ერთი მხრივ, ეს მოსაზრება ჯდება სტერეოტიპული დედობის ჩარჩოში. მეორე მხრივ, თუ გავითვალისწინებთ „კარგი დედის“ ტრადიციული სახისადმი ჩამოყალიბებულ კრიტიკულ განწყობას (რაზეც ზემოთ ვისაუბრე), შესაძლოა, ეს მოსაზრება დედის გაძლიერების ნიშნადაც მივიჩნიოთ – ახალგაზრდა ქალები თავიანთ პასუხისმგებლობას სრულად იაზრებენ და ბავშვის აღზრდის პროცესის საკუთარ ხელში აღებას ცდილობენ. (განსხვავებით იმ შემთხვევებისგან, როდესაც ჩემი რესპონდენტები თავიანთი შეხედულებების დაცვას შვილებთან დაკავშირებით ნაკლებად ახერხებდნენ და მშობლების თაობის გადაწყვეტილებებს ემორჩილებოდნენ[1]).

თუკი ჩავთვლით, რომ ქალის დამოუკიდებელი და გაცნობიერებული გადაწყვეტილებაა, იყოს დიასახლისი და დარჩეს ბავშვებთან მანამ, სანამ მათ ასე სჭირდებათ, საინტერესოა, დავსვათ შეკითხვა – რამდენადაა მხარდაჭერილი ქალის მსგავსი გადაწყვეტილება სხვა პასუხისმგებელი ადამიანებისა თუ ინსტიტუტების პრაქტიკებით? ექნება კი ასეთ ქალს შესაძლებლობა, რომ მისი დიასახლისობა, მართლაც მხოლოდ დროებითი არჩევანი იყოს და მას, სურვილის შემთხვევაში, ყოველთვის შეეძლოს ოჯახის ფარგლებიდან გამოსვლა და, მაგალითად, ანაზღაურებად სამუშაოზე მუშაობა თავისი შვილების ინტერესების დაუზიანებლად?

როგორც დისკუსიებზეც გამოჩნდა, ამგვარი მხარდამჭერი და მგრძნობიარე პოლიტიკა სახელმწიფოს მხრიდან დეფიციტია და ხშირად ზედაპირულ ხასიათს ატარებს. ბავშვის ინტერესების ყველაფერზე წინ დაყენების რიტორიკა რიტორიკად რჩება და მისი რეალობაში განხორციელების ტვირთი ისევ მხოლოდ ქალებს/დედებს აწევს მხრებზე. რეალურად წარმოებული ანტიჰუმანური პოლიტიკა კი, ამ ტვირთს კიდევ უფრო ამძიმებს[2].

„დედობრივი“ პოლიტიკა

ბლოგის სათაურში დასმულ შეკითხვას რომ დავუბრუნდეთ – ორსულობისა და შვილის გაჩენის ბიოლოგიურ ფაქტზე მეტად, დედობის ძირითად კრიტერიუმად  პასუხისმგებლიანი და ხანგრძლივი ზრუნვის აქტი უნდა მივიჩნიოთ. ეს პროცესი, უშუალოდ ბავშვზე ზრუნვის გარდა, მისი ჯანსაღი გარემოცვის შენარჩუნებაზე შფოთვითაც არის დატვირთული. დედობა არის პასუხისმგებლობის აღება და ზრუნვის გაგრძელება მაშინაც კი, როცა ამ პროცესში არანაირი მხარდამჭერი პირობა არ არსებობს და არ აქვს მნიშვნელობა, ბავშვი ბიოლოგიური შვილია თუ არა, რადგან ბიოლოგიაზე მეტად, ქალის დედად ჩამოყალიბებას სწორედ პრაქტიკული პროცესი განაპირობებს. დედებად რომ ვიქცეთ, ჩვენ ვშრომობთ, ზრუნვის შრომას ვახორციელებთ, მაგრამ ეს პროცესი, პოპულარული აზრისთვის ინსტინქტად მოაზრებული, დიდწილად, უგულებელყოფილია. მასზე გულწრფელად და საჯაროდ საუბარს კეთილგანწყობით არ ხვდებიან.

რატომ უნდა ვილაპარაკოთ დედობაზე, დედობის სიძნელეებსა და გამოწვევებზე? იმისათვის, რომ დედის შრომა გახდეს ხილული არა მხოლოდ აბსტრაქტული საზოგადოების ან მამაკაცებისთვის, რომლებიც შვილების აღზრდაში არ მონაწილეობენ, არამედ სახელმწიფო პოლიტიკისთვის. როდესაც ჩვენს არსებობას საჯარო და საშინაო სფეროებად ვყოფთ, საჯაროს მივაკუთვნებთ მამაკაცებს, ვანიჭებთ მეტ მნიშვნელობას, ხოლო ქალებს/დედებს ვკეტავთ საშინაო ჩარჩოებში, ვავალებთ შვილების აღზრდას, ამაზე ხმამაღლა ლაპარაკს კი ცუდ ტონად ვუთვლით და მნიშვნელოვნად არ მივიჩნევთ, ეს იმას ნიშნავს, რომ აღნიშნული საკითხი პოლიტიკური დღის წესრიგში არ შემოგვაქვს. საჯარო პოლიტიკა რჩება ცალმხრივი და მამაკაცური ცხოვრების წესზე მორგებული.

ედრიენ რიჩმა თავის წიგნში (1972) ადამიანური არსებობის საჯარო და საოჯახო სივრცეებად დაყოფას „სახიფათო განხეთქილება“ უწოდა, ჩვენმა თანამედროვე ფემინისტმა ფილოსოფოსმა ნენსი ფრეიზერმა კი, წიგნში „ფემინიზმის თავგადასავალი“ (2013) შრომის გენდერული დაყოფა თანამედროვე კეთილდღეობის სახელმწიფოს კრიზისის ძირითად მიზეზად დასახა.

ფრეიზერმა გენდერულად დაყოფილ შრომას „მარჩენლის“ (რომლადაც ძირითადად მამაკაცი მოიაზრება) და „მომვლელის“ (რომლებიც ძირითადად ქალები არიან) შრომა უწოდა და კრიზისის საფუძველი მათ არათანასწორ შეფასებაში დაინახა. ფრეიზერი ხატავს პოსტინდუსტრიული კეთილდღეობის სახელმწიფოს ერთგვარ უტოპიას, სადაც გენდერული სამართლიანობა ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპია და ადამიანური არსებობისთვის აუცილებელი ყველანაირი შრომა ერთნაირად ფასდება სახელმწიფოს პოლიტიკით. სახელმწიფოს მოწყობის ამ მოდელს იგი საყოველთაო მომვლელის მოდელს უწოდებს და აცხადებს, რომ:

„გენდერული სამართლიანობის მიღწევისთვის უმნიშვნელოვანესია ქალთა ამჟამინდელი ცხოვრების ფორმების საყოველთაო ნორმად გადაქცევა“ (გვ. 210).

 

ქალთა ამჟამინდელი ცხოვრების ფორმებში ფრეიზერი, უპირველეს ყოვლისა, მზრუნველობას და ზრუნვის სამუშაოს უანგაროდ გაწევას მოიაზრებს. უანგარობა ბუნებრიობის სახელითაა გამართლებული, რაც მამაკაცებს „უბილეთოდ მგზავრობის“ საშუალებას აძლევსო, წერს იგი და ამაში კაცების მხრიდან ზრუნვაზე პასუხისმგებლობის მოხსნის უფლებას გულისხმობს. მათ აქვთ საშუალება, საოჯახო შრომა მთლიანად ქალებს გადააბარონ და თავად, მარჩენლის სტატუსს ამოფარებულებმა, პარაზიტული ცხოვრებით იცხოვრონ.

სინამდვილეში აშკარაა, რომ ამ უფლებით მხოლოდ მამაკაცები კი არა, მათზე მორგებული სახელმწიფო სისტემაც სარგებლობს, როგორც ეს ზემოთ, არსებულ პრობლემათა ჩამონათვალმაც დაადასტურა. სახელმწიფო მისდევს და აძლიერებს პატრიარქალურ-ტრადიციონალისტურ რიტორიკას იმის შესახებ, რომ ბავშვის ინტერესები ყველაფერზე წინ მხოლოდ დედამ უნდა დააყენოს (ამ დისკურსში ყოველთვის არის ადგილი მამაკაცებისთვის მამობის პასუხისმგებლობის თავიდან ასარიდებლად), მაგრამ თავად არ დგამს პრაქტიკულ ნაბიჯებს დედებისა და ბავშვების მხარდასაჭერად. არცერთი დედა – იქნება ის ტრადიციული „კარგი დედის“ ხატის განსახიერება, რომელიც „სახლში ზის“, თუ მომუშავე დედა, რომელიც ბავშვების აღზრდასთან ერთად, მარჩენლის როლსაც ირგებს – არ არის დაცული იმისგან, რომ მისი შვილები სახელმწიფოს მიერ წარმოებული შეუსაბამო და მტრული პოლიტიკის მსხვერპლად არ იქცევიან. (რასაკვირველია, საყოველთაო დაუცველობის პირობებშიც არის გრადაციები, სადაც, მაგალითად, მოწყვლადი სოციალური კლასისა თუ ეთნიკური/რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლები სხვებზე მეტად დაუცველნი არიან). ამ კონტექსტში, კარგი თუ ცუდი დედობის შესახებ დავა, რომელიც, სამწუხაროდ, ძალიან პოპულარულია თავად დედებს შორისაც, რეალური პრობლემებიდან აქცენტის არასწორად გადატანას ემსახურება.  

დედობრივად მზრუნველი სახელმწიფო პოლიტიკის არსებობა, ჩვენი ამჟამინდელი გადასახედიდან, მართლაც, შორეული, მაგრამ მშვენიერი უტოპიაა. თუმცა, უტოპიური სურათის ვიზუალიზაცია ხშირად გვეხმარება, რომ უფრო ნათლად დავსახოთ ის პრაქტიკული ნაბიჯები, რაც ამ შორეულ მიზანთან მიგვაახლოებდა. გააზრება იმისა, თუ ვინ არის დედა, რამდენად შეესაბამება რეალური დედების გამოცდილება კულტურულად დადგენილ მოლოდინებს, რა სამუშაოს გაწევა უწევს მას, რა სიძნელეებთანაა დაკავშირებული ეს შრომა, მოგვცემს საშუალებას, უფრო უკეთ დავსახოთ გზა და პრაქტიკული ნაბიჯები ამ შრომაში შესახიდებლად, ზრუნვის სამუშაოს გადასანაწილებლად მამაკაცების მხრებსა და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე.

***

დედობის კვლევა, თუნდაც, მხოლოდ ზემოთ აღწერილი პოლიტიკის ანალიზის პრაქტიკული მიზნისთვის იქნებოდა საინტერესო. თუმცა, პროექტს „ფემინისტი დედის დღიურები“ გაცილებით უფრო ზოგადი მიზანი ჰქონდა: კრიტიკული მიახლოება საკითხთან, დედობასთან, რომელიც კვლევის საგანზე მეტად, მორალური იმპერატივებით დატვირთული პრაქტიკაა და მითოლოგიურ წარმოდგენებს უფრო ეყრდნობა, ვიდრე გამოცდილებაზე დაფუძნებულ, კონკრეტულ საჭიროებებს. იმედი მაქვს, ეს მიახლოება შედგა – მე შევეცადე, ჩემს ბლოგებში დედობის ინსტიტუტის ფემინისტური კრიტიკის ძირითადი ასპექტები შემეჯამებინა, ჩემ მიერ ჩატარებულ ინტერვიუებში დედობის პრაქტიკის კულტურული თავისებურებები მეკვლია და დისკუსიების დროს, ამ ყველაფერზე ქალების სხვადასხვაგვარ აუდიტორიასთან მემსჯელა.

დღის წესრიგში ახლა უფრო კონკრეტული საკითხების დასმაც შეგვიძლია, რომელთა კვლევაც განსხვავებული დისციპლინებისა და მეთოდოლოგიური ინსტრუმენტების კვეთაზე შეიძლება მოხდეს. დედების ჯგუფი ისეთივე ჭრელი და მრავალფეროვანია, როგორც მთლიანად ჩვენი საზოგადოება. მასში ბევრი ისეთი დედა შეიძლება აღმოვაჩინოთ, რომელიც თავისი გარეგნული ნიშნებითა თუ იდენტობით ვერ ერგება პოპულარული აზრის მიერ შექმნილ დედის ხატს. ჩემი კვლევის შერჩევაში მსგავსი „არაკონვენციური დედები“ (ქვიარი, ლესბოსელი, მარტოხელა, შეზღუდული შესაძლებლობების, ეთნიკური თუ სხვა უმცირესობების წარმომადგენლები) არ მოხვედრილან და ჩემთვის, როგორც მკვლევრისთვის, საინტერესოა დედობის პრაქტიკის შესწავლა მათი პერსპექტივიდან. სინამდვილეში, საკითხები და კვლევითი ინტერესები შესაძლოა უთვალავი იყოს, დაწყებული დედის კონვენციური ხატის ლიტერატურული თუ ისტორიული პერსპექტივების მიმოხილვით, დამთავრებული თანამედროვე დედების სოციალურ ქსელებში შექმნილი ჯგუფების კვლევით. თუმცა, ყველა შემთხვევაში, გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონედ მიმაჩნია დედობის კვლევაში კრიტიკული, ფემინისტური პერსპექტივის შენარჩუნება, რადგან მხოლოდ ეს პერსპექტივა იძლევა საშუალებას, დედობა ქალისთვის ძალაუფლების წყაროდ იქცეს.

შენიშვნები:

ლიტერატურა:

1. რიჩი, ედრიენ, ქალისგან გაჩენილი: დედობა, როგორც გამოცდილება და ინსტიტუცია, 1976. [Rich, Adrienne, Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution, Norton, 1976.]

2. ფრეიზერი, ნენსი, ფემინიზმის თავგადასავალი: სახელმწიფოს მიერ მართული კაპიტალიზმიდან ნეოლიბერალურ კრიზისამდე, 2017.