იკითხე პოლიტიკა - ინტერვიუ თამარ კობერიძესთან

“არსებობენ პროგრესული ძალები მართლმადიდებლურ ეკლესიაში და მათი დახმარებით შესაძლოა მეტი თავშესაფარი გაიხსნას ძალადობის მსხვერპლი ქალებისთვის. ეკლესია ძალიან დიდი ძალაა, მით უმეტეს ჩვენს ქვეყანაში. ჩვენ, ბოლოს და ბოლოს, კონკორდატი გვაქვს, რომელსაც ვერ გავექცევით  და ძალიან კარგი იქნება თუ  ამ ძალას გამოვიყენებთ”,  თამარ კობერიძე

იკითხე პოლიტიკა: - თქვენ თუ ხართ ფემინისტი?

თამარ კობერიძე: - რა თქმა უნდა, ვარ ფემინისტი და საერთოდ, ამ თემის ირგვლივ გარკვეული უხერხულობა,  რომ ამბობენ ხოლმე  სიტყვა ფემინიზმის გაგონებისას, რომ  “მე ფემინისტი არ ვარ, მაგრამ …” ცოტა სასაცილო მეჩვენება. ეს  გამოხატავს სრულ უცოდინრობას ამ თემის შესახებ.  თუ ადამიანი, რომელიც თვლის, რომ ქალს უნდა ქონდეს განათლება და მუშაობდეს, ის უკვე ფემინისტია,  ძალიან მარტივია.  

რადიკალური განშტოებები აქვს ნებისმიერ მიმდინარეობას და ამაში ცუდი არაფერია. მიუხედავად იმისა, მოგვწონს თუ არა მაგალითად რადიკალი ფემინისტები, რომლებიც შეიძლება ვთქვათ, არ ემორჩილებიან ეტიკეტს და საზოგადოებაში არსებულ კულტურულ ჩვევებს, მათ თავისი ადგილი აქვთ და თავიანთ როლსაც ასრულებენ. მაგალითად, რომ არ ყოფილიყვნენ სუფრაჟისტები, დღეს მე და თქვენ ალბათ არ ვილაპარაკებდით.

ფემინიზმი არის გენდერული თანასწორობის ნაწილი. გენდერული თანასწორობა არის შესაძლებლობების თანასწორობა და სხვა არაფერი.

- როგორ ფიქრობთ, უნდა იყოს თუ არა გაწერილი ქალთა საკითხები საარჩევნო პროგრამაში?

- მე, როგორც საჯარო პოლიტიკისა და ადმინისტრირების სპეციალისტი და სოციალური და პოლიტიკური მეცნიერებების დოქტორი, ვემხრობი ეგრეთ წოდებულ მეინსტრიმს, ჩვენს ყოველდღიურობაში ქალების თანასწორობის გათვალისწინების შესახებ. ქალების საჭიროებები და პრობლემები ყველა სფეროში უნდა იყოს ასახული,  იქნება ეს ეკონომიკა, ჯანდაცვა, სოფლის მეურნეობა თუ სხვა.

სწორედ ასე გვაქვს პროგრამაშიც. ინტეგრირებული გვაქვს და არა ცალკე თავად  გამოტანილი.

სახელმწიფო არ აკნინებს ქალთა შესაძლებლობებს,  მას ჩვენი სოციუმი აკნინებს. სოციუმი და ოჯახი. სახელმწიფოს მოვალეობა არ არის იმუშაოს რაიმე ერთ საკითხზე განყენებულად. ასეთი მიდგომები არ ამართლებს ხოლმე. ხშირად რაიმე ერთ საკითხზე კონცენტრირება აგრესიას იწვევს და ჯობია ზოგადი ფონის გაუმჯობესებაზე მუშაობა.

- “პარტიის პოლიტიკური მსოფლმხედველობა ეფუძნება ქალის და კაცის თანაბარ ჩართულობას საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში, პოლიტიკურ თუ პარტიულ პროცესებში”  - როგორ აპირებთ თანაბარი ჩართულობის მიღწევას? გაქვთ რაიმე გეგმა ამ პრობლემასთან დაკავშირებით? რატომ ვერ ვხვდებით ამის შესახებ უფრო დეტალურ ჩანაწერს თქვენს პროგრამულ განაცხადში?

- უფრო დეტალური რას ნიშნავს? ეს არის პარტიის პროგრამა და ვრცელდება თანაბრად ქალებსა და კაცებზე, რასაც ვადასტურებთ იმითაც, რომ შემოვიღეთ მაგალითად შიდა კვოტირების სისტემა. მიუხედავად იმისა, რომ კანონით არ გვაქვს ვალდებულება, ჩვენ ვიცავთ კვოტირებას არა მხოლოდ მთლიან სიაში, არამედ ყოველ ათეულშიც. პროგრამაში მთავარი აქცენტი უნდა გააკეთო კონკრეტულ თემებზე, ყველაფერზე ვერ ილაპარაკებ. ჩვენ მაგალითად განათლებაზე გავაკეთეთ აქცენტი.

- განათლება რა თქმა უნდა, ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა იგივე განათლების ნაწილში, ჩვენ ვერ ვნახეთ ჩანაწერი სექსუალური განათლების შესახებ. მაშინ როდესაც, მაგალითად ისეთი ავტორიტეტული ორგანიზაცია, როგორიცაა იუნესკო,  მხარს უჭერს სკოლებში სექსუალობის და გენდერის შესახებ განათლებას, როგორც ქალთა მიმართ ძალადობის შესამცირებელ ერთ-ერთ ბერკეტს. თვლით რომ ჩვენთან, სადაც ისეთი პრობლემებია, როგორიცაა ნაადრევი ქორწინებები, მცირე ასაკში აბორტების მაჩვენებლები და ა.შ., გენდერის შესახებ განათლება არ  უნდა იყოს სკოლის პროგრამის ნაწილი? თუ კი, მაშინ რატომ არ არის ეს პუნქტები გაწერილი თქვენს საკმაოდ ვრცელ პროგრამაში?

- უნდა იყოს სექსუალური განათლება სკოლებში, მაგრამ პროგრამაში ნამდვილად  არ გვაქვს.  ალბათ იმიტომ, რომ აქამდე ვერ მივედით. ალბათ ამაზე არ გვიფიქრია, მაგრამ სამაგიეროდ შესულია სამოქალაქო განათლება, რომელიც ახლოს არის ამასთან.

- თქვენი პარტია მემარჯვენე ლიბერალური პლატფორმიდან პოზიციონირებს, თუმცა სოციალურ სფეროში საკმაოდ მემარცხენე დაპირებებს იძლევით, როგორიცაა მაგალითად, მინიმალური ხელფასის და პენსიის გაზრდის შესახებ განაცხადი - თვლით თქვენ, რომ ეს პოპულისტური განაცხადია და იდეოლოგიურად მერყევ პარტიად წარმოგაჩენთ?

- ეს არ არის მერყეობა. 21 საუკუნეში საერთოდ მემარჯვენე და მემარცხენე ეკონომიკა აღარ არსებობს და ყველაფერი იხრება ცენტრისკენ. ნებისმიერმა თანამედროვე ევროპულმა ქვეყანამ აღიარა, რომ მხოლოდ ბიზნესზე მინდობა ვერ ხდება. თუ სახელმწიფომ ვერ შემოიღო გარკვეული ბერკეტები, სამწუხაროდ საზოგადოება თვითონ ვერ აბალანსებს რიგ საკითხებს. ეს არის მართლაც ახალი მიმდინარეობა 21 საუკუნეში და მე ვფიქრობ, რომ ეს სრულიად ნორმალურია.

არ არსებობს ქვეყანა, სადაც მხოლოდ ლიბერალურმა პოლიტიკამ შედეგები მოიტანა.  აუცილებლად გასათვალისწინებელია სოციუმი, როგორც ასეთი.

- გაქვთ თუ არა პარტიაში უთანხმოება კონსტიტუციაში ‘ოჯახის’ სტატუსის განსაზღვრის შესახებ? ფიქრობთ თუ არა რომ პარტიის პოზიცია ამ საკითხზე პროგრამაში უნდა იყოს ასახული? და საერთოდ, ფიქრობთ თუ არა, რომ ოჯახის ცნება სახელმწიფომ უნდა განუსაზღვროს მოქალაქეებს? 

- მე ვერ ვიტყვი რომ პარტიაში უთანხმოება გვაქვს, ჩვენ ვფიქრობთ, რომ კონსტიტუციაში ოჯახის განსაზღვრება აუცილებელია და მხარსაც დავუჭერთ პარლამენტში ამ კანონპროექტს.

- თუმცა ოჯახის განსაზღვრა, როგორც ქალისა და კაცის ერთობა, შესაძლოა დისკრიმინაციული იყოს ბევრი ჯგუფისთვის, მაგალითად მარტოხელა დედებისთვის, ლგბტ თემის წევრებისთვის და ა.შ. ასევე ნიშანდობლივია ისიც, რომ თქვენს პროგრამაში ვერაფერს ვკითხულობთ ამ ადამიანების შესახებ.

- მე მგონია, რომ მათ ლგბტ თემის წინაშე ახლა პირველ რიგში სიცოცხლის და მათი  თავისუფლების საკითხები დგას და ის არის დასაცავი, რაც შეეხება იმას, რატომ არ გვაქვს ეს თემები პროგრამაში,  გულწრფელად გიპასუხებთ: პოლიტიკური გაერთიანება, რომელიც დღეს ლგბტ თემის შესახებ დაწერს  პლატფორმაში,  ვერ მიიღებს ერთ ხმას. პოლიტიკური გაერთიანებისთვის, (არ დავარქმევ ამას კომპრომისს), უბრალოდ არსებობს თემები, რომელთა გათვალისწინებაც უწევს. პოლიტიკური პარტია და სახელმწიფო მმართველობაც, როგორც წესი, ასახავენ საზოგადოებას.

- პროგრამის იმ ნაწილში, სადაც ეროვნულ უსაფრთხოებასა და თავდაცვის გეგმაზე საუბრობთ, არაფერია ნათქვამი ამ მეტად ‘მასკულინურ’ ინსტიტუტში ქალთა გაძლიერებაზე. თინა ხიდაშელის თავდაცვის მინისტრის პოსტზე ყოფნის დროს, ამ სისტემაში ქალთა გენდერული ნიშნით ჩაგვრა უფრო გამოკვეთილი გახადა. რა შეიძლება იყოს ამ პრობლემის გასაღები - მამაკაცი პოლიტიკოსი უწყების სათავეში?

- ჩვენი პარტია არ ემხრობა ჯარის სავალდებულო სამსახურად არსებობას. თუ ის იქნება ნებაყოფლობითი და ანაზღაურებადი, ერთნაირად საინტერესო იქნება როგორც ქალისთვის, ასევე კაცისთვის. ჩვენ ხომ ვხედავთ ქალ პატრულებს, შემდეგ მივიღებთ ქალ ჯარისკაცებსაც. 

და მაინც, მგონია, რომ კვოტირება[1] ამ პრობლემების მოგვარებისთვისაც შეძლებს დიდ ცვლილებებს.

რატომ არის კვოტირების სისტემა ჩემთვის მნიშვნელოვანი? ჩემთვის კვოტების სისტემა მარტო ის კი არ არის, რომ ქალების პრობლემებზე საუბრობენ, ქალებიც ხომ სხვადასხვანაირები არიან და მათი ინტერესებიც შესაძლოა არ ემთხვეოდეს ხშირად ერთმანეთს. ჩემთვის მნიშვნელოვანია, რომ პატარა ბიჭი, რომელიც იზრდება ჩვენს საზოგადოებაში, დაინახავს ქალს, რომელიც რაღაცას წერს, გადაწყვეტილებას იღებს, მნიშვნელოვან პოზიციებს იკავებს, მიხვდეს, რომ ეს ჩვეულებრივი მოვლენაა და აღარ მიუჩინოს ქალს ადგილს მხოლოდ ოჯახში. ეს მაინც გრძელვადიანი ცვლილებების საქმეა.

- პროგრამაში საუბრობთ „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების პერიოდში ოპოზიციური პოლიტიკური ძალების, ასევე მედიის, სასამართლოსა თუ სხვა ინსტიტუციების ცალკეული წარმომადგენლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაციის უკანონოდ მოპოვების, შენახვისა თუ გავრცელების მუქარის გახშირებულ ფაქტებთან დაკავშირებით. სამწუხაროდ, მე ვერ ვნახე ჩანაწერი იმის შესახებ, რომ ქალები, პოლიტიკურად აქტიური ქალები არაპროპორციულად დიდი მორალური წნეხის ქვეშ ექცევიან პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრების გავრცელებისას და ეს ხშირად მათი აქტიური პოლიტიკური ცხოვრებიდან ჩამოშორებისკენ არის მიმართული  - როგორ ფიქრობთ, ამ ცუდი პრაქტიკის გამოსასწორებლად არ უნდა იქნეს პარტიის მხრიდან გამოხატული პოლიტიკური ნება?

- ეს ისეთი მახინჯი ფაქტია, რომ მნიშვნელობა არ აქვს, ქალს გამოუქვეყნებ ამ ტიპის კადრებს თუ კაცს. ჩვენ ისევ იქ ვართ, რომ ასეთი ფაქტები ადამიანის დისკრედიტაციას გულისხმობს. მე არ მგონია, რომ ასეთი ფაქტები კონკრეტული ქალის წინააღმდეგ იყო მიმართული,  ის უფრო კონკრეტული პარტიისთვის ჩრდილის მიყენებას ისახავდა მიზნად. ის, რომ პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრები ქალების შემთხვევაში უფრო რეზონანსულია, სოციუმიდან მოდის. ხალხს ქალების სექსუალურ კავშირებზე უფრო მძაფრი რეაქცია აქვს, ვიდრე კაცებისაზე.

- საქართველოში 2016 წლის 1 იანვრიდან 13 ივლისამდე 9 ქალი ემსხვერპლა პარტნიორს ან ყოფილ პარტნიორს. ფემიციდი, ანუ ქალთა მიმართ ძალადობის უკიდურესი ფორმა საქართველოში რჩება ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემად. ამას აძლიერებს და ხელს უწყობს ისიც, რომ სამართალდამცავი ორგანოები შესაბამისად არ რეაგირებენ ოჯახში ძალადობის შემთხვევებზე და მეტიც, ხშირად მოძალადის მხარესაც კი იკავებენ, ხოლო საზოგადოებაში ძლიერია მსხვერპლის დადანაშაულების ტენდენცია. ამ რთული რეალობის ფონზე თქვენ პროგრამაში არ არის არც ერთი ფრაზა, ჩანაწერი (გეგმაზე რომ არ ვისაუბროთ), რომელიც იტყოდა რომ პარტიას სურს ქალთა მიმართ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლა. ეს პრობლემა არ არის მნიშვნელოვანი თქვენი გუნდისთვის თუ არ არის იმდენად მნიშვნელოვანი რომ ის პროგრამულად გაიწეროს?

- როგორც უკვე გითხარით, არის შემთხვევები, როდესაც ცალკეულ პრობლემებთან დაკავშირებით ახალი და სპეციფიური კანონების შემოღება შესაძლოა არ იყოს ეფექტური. ჩვენთან არსებობს სისხლის სამართლის კანონი, დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კანონი და ა.შ. და შესაძლოა არსებულ კანონებს დაემატოს სპეციფიური თავები და იგივე შედეგი ქონდეს, როგორიც ახალი კანონის შემოღებას. მაგრამ რა საჭიროა ახალი კანონების შემოღებაზე დროის კარგვა, როდესაც საკანონმდებლო დონეზე უფრო ნაკლები პრობლემა გვაქვს, ვიდრე აღსრულებაში. აღსრულება და საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება რიგი საკითხების შესახებ, რა თქმა უნდა, მიბმულია პოლიტიკურ ნებაზე.

ქალთა ძალადობის შემთხვევების შემცირებისთვის უკეთესი იქნება საზოგადოების ინფორმირებულობა, რომ გაიზარდოს მიმართვიანობა, პოლიციელების გადამზადება, რომ უფრო მგრძნობიარეები იყვნენ, საჭიროა თავშესაფრების რაოდენობის ზრდა და ა.შ.

მე, მაგალითად, როგორც სახელმწიფო, მეტად ვითანამშრომლებდი სხვადასხვა კონფესიებთან. არსებობენ პროგრესული ძალები მართლმადიდებლურ ეკლესიაში და მათი დახმარებით შესაძლოა მეტი თავშესაფარი გაიხსნას ძალადობის მსხვერპლი ქალებისთვის. ეკლესია ძალიან დიდი ძალაა, მით უმეტეს ჩვენს ქვეყანაში.  ჩვენ, ბოლოს და ბოლოს, კონკორდატი გვაქვს, რომელსაც ვერ გავექცევით  და ძალიან კარგი იქნება თუ ჩვენ ამ ძალას გამოვიყენებთ.

- ათასწლეულის გამოწვევის ფონდი - საქართველო გენდერულ უთანასწორობას ეკონომიკის ზრდის და სიღარიბის აღმოფხვრის ერთ-ერთ დამაბრკოლებელ ფაქტორად მიიჩნევს. ეკონომიკა თქვენი გუნდის მთავარი სამიზნეა - პოზიციონირებას სწორედ თქვენი ეკონომიკური მესიჯებით ახდენთ. თუმცა პროგრამის იმ ნაწილში, რომელიც ეხება ეკონომიკურ აღმავლობას არაფერია ნათქვამი ქალთა ეკონომიკური მდგომარეობის გამოსწორების შესახებ - როგორ ფიქრობთ, სჭირდებათ თუ არა ქალებს სპეციფიური ეკონომიკური მექანიზმების ამოქმედება, რომელიც მიმართული იქნება მათი გაძლიერებისაკენ?

- კანონმდებლობა არის შესაცვლელი იმ მიმართულებით, რომ ქალთა ქონებრივი უფლებები იყოს დაცული. დღეს ვიცით, რომ  მაგალითად ოჯახის დაშლის შემთხვევაში ქალს არ რჩება არაფერი და ასეთი მდგომარეობა ცხადია ძალადობასაც წარმოშობს და ბევრ სხვა პრობლემებსაც.

- თქვენ საუბრობთ მინიმალურ ხელფასზე, და ეს არის თვეში 500 ლარი, რაც დამეთანხმებით, რომ საარსებო მინიმუმზე ოდნავ მაღალია. სამწუხაროდ, პროგრამაში არ არსებობს განაცხადი დასაქმებული ქალებისთვის ხელოვნური ბარიერების მოხსნის, გენდერულად მოტივირებულ ხელფასებს შორის სხვაობის დასაძლევად. ალბათ თქვენთვის ცნობილია, რომ ქალებს უჭირთ გადაწყვეტილების მიმღებ დონეზე დაწინაურება ამ სისტემაში, და ისიც, რომ ქალების ხელფასი ხშირად ჩამოუვარდება იმავე თანამდებობაზე მყოფი კაცის ხელფასს. უნდა იღონოს თუ არა რაიმე პოლიტიკურმა ძალამ ამ უთანასწორობის გამოსასწორებლად?

- ახლა უნდა ვაღიარო, რომ ის სტატისტიკა, რომელსაც ჩვენ ვიღებთ, არ არის სოციოლოგიურად სწორად დათვლილი. ჩვენთან, საჯარო სამსახურებში არ არის სხვაობა  ანაზღაურებაში ქალსა და კაცს შორის ერთსა და იმავე პოზიციებზე. ეს პრობლემა გვაქვს კერძო სექტორში, სადაც დამსაქმებელი თვლის, რომ კაცს მეტი ხელფასი ჭირდება, იმიტომ რომ ოჯახს არჩენს და ქალს შეიძლება ნაკლებიც ეყოს. ამაზე აუცილებელია საუბრის დაწყება, რაც საბოლოოდ გააუმჯობესებს გარემოს.

დღეს იცით ჩვენ რა რეალობაში ვართ? წვრილი ბიზნესი ამ 500 ლარზეც კი გვეუბნება, რომ მას არ აქვს ამდენი ფული დასაქმებულებისთვის და 200 ლარზე მეტს დასაქმებულებს ვერ გადაუხდიან. ისინი ფაქტობრივად აშანტაჟებენ სახელმწიფოს.

აქვე ვიტყვი, რომ ჩვენთვის 500 ლარი იდეალური ხელფასი არ არის, ჩვენ გვინდა რომ საათში ანაზღაურების მინიმუმი უნდა იყოს 3 ლარი და თუ ვინმეს არ აქვს 500 ლარი, მაშინ 200 ლარად ამუშაოს ნაკლები საათის განმავლობაში დაქირავებული და ეს 3 ლარი  ერთნაირად შეეხება ქალებსაც და კაცებსაც.

- სოციალურ საკითხებში ვეძებდით, მაგრამ ვერ ვიპოვეთ ჩანაწერი მარტოხელა დედების სტატუსთან დაკავშირებით.  როგორც ცნობილია ბევრ ქვეყანაში, სადაც მეტ-ნაკლებად თანასწორი გენდერული პოლიტიკა ტარდება, მარტოხელა დედები იღებენ სოციალურ დახმარებას. საქართველოში კი მარტოხელა დედის სტატუსი ენიჭება მარტო იმ ქალს, რომელის შვილსაც მამა გვარს არ აძლევს. სწორია თუ არა ამგვარი მიდგომა იმ ქალების გასაძლიერებლად, რომლებიც მარტო იღებენ ზრუნვის ტვირთს და არიან მორალური და სოციალური წნეხის ქვეშ?

- მე მყავს ძალიან ბევრი მეგობარი, რომლებიც მარტოხელა დედები არიან, მაგრამ სასაცილო იქნება, მათ რომ რაიმე სტატუსი მივანიჭოთ, არანაირი დახმარება და პრივილეგია მათ არ სჭირდებათ. ასე ცალსახად იმის თქმა, რომ ყველა მარტოხელა დედა მოწყვლადია, არ შეიძლება. 

როგორც სოციალური სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმი  არის დასახვეწი, ისეა ესეც. არ ვიცი, რამდენად უნდა გამოიყოს მარტოხელა დედები ცალკე, როგორც კლასი, ამაზე მეტი კვლევაა საჭირო.

ჩვენთან არის განსაკუთრებული ტიპის საზოგადოება, რომელსაც კანონმდებლობა უწყობს ხელს. ჩვენთან ადამიანები არ იწყებენ მუშაობას იმიტომ, რომ არ შეუწყდეთ  სოციალური დახმარება. დღეს რეალობა გვაქვს ეგეთი, სულ რომ 100 ლარი აიღოს ხელფასი მოქალაქემ, მას უწყდება დახმარება. მე მგონია, რომ ფულად დახმარებაზე უკეთესი იქნება მარტოხელა დედების გაძლიერება ისე, რომ მან შეძლოს მუშაობა და თავის მოვლა. მაგალითად, ბაღები ხომ  უფასოა საქართველოში, შესაძლოა მათი მუშაობის გრაფიკი გადაიხედოს და გახდეს უფრო მოხერხებული მარტოხელა დედებისთვის.

- დევნილებსა და იძულებით გადაადგილებულ პირებს პროგრამა საკმაოდ დიდ ყურადღებას უთმობს. პროგრამაში ვკითხულობთ: “რთული ფინანსური მდგომარეობის გამო, დევნილი ოჯახები ძირითადად ვერ ახერხებენ ბავშვების სხვადასხვა სპორტულ სექციებში მიყვანას. მძიმე სოციალური პირობების მქონე ბავშვები უზრუნველყოფილი იქნებიან შესაბამისი სახელმწიფო ვაუჩერით.” - საკმაოდ სპეციფიურ პრობლემას ეხება, და თავისთავად ძალიან კარგია რომ ამას მოაგვარებთ. მაგრამ ამ ბავშვებს ჰყავთ დედები, რომლებიც არიან ძალადობის მსხვერპლნი, დაკარგეს შინამეურნეობები და ვეღარ ასრულებენ საკუთარ ფუნქციას, აღარ გააჩნიათ სახლი და ცხოვრობენ თავშესაფრებში, არ აქვთ წვდომა რეპროდუქციული ჯანმრთელობისთვის აუცილებელს სერვისებზე.  თუ გსმენიათ მათი  პრობლემების შესახებ  და იცით თუ არა, რომ საზღვრისპირა სოფლებში ქალები ყოველ დღე იბრძვიან გადარჩენისთვის ყველა შესაძლო მეთოდით რომ რამენაირად ის შვილები გამოკვებონ,  რომელთაც თქვენ შემდეგ სხვადასხვა სპორტულ სექციაში შეიყვანთ. რას პირდებით ამ ქალებს, მხოლოდ სპორტულ მოედნებს ბავშვებისთვის?

- ეს ნაწილი არის შემუშავებული დევნილებთან ერთად. პროგრამაში ის პრობლემები ავსახეთ, რაც მათ გვითხრეს.

რა შეიძლება კიდევ გაკეთდეს?

ზოგადად უნდა გაუმჯობესდეს ეკონომიკური მდგომარეობა და ამ ქალების პრობლემებიც შემცირდება. თქვენ ფიქრობთ ეს მხოლოდ დევნილი ქალების პრობლემა და რეალობაა? არა, ასეა ათასობით ქალი საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ დევნილები  მარტო საზღვრისპირა რეგიონებში  არ ცხოვრობენ და გასაყოფია ერთმანეთისგან საზღვრისპირას მცხოვრები ადამიანების და დევნილების პრობლემატიკა. მათ ნამდვილად მძიმე პირობებში უწევთ ცხოვრება და აქ არ შეიძლება ქალებისა და კაცების პრობლემების გამოყოფა.