„რაღაც ვერ ვგრძნობ თავს ძალზე დაჩაგრულად იმის გამო, რომ სრულიად მარტოს მომიწია ორი შვილის გაზრდა. არც თანაგრძნობა და შეღავათები მითხოვია ამის გამო,“ - მკითხველის კომენტარი.
ეს კომენტარი განსაკუთრებით საინტერესო აღმოჩნდა ჩემთვის იმ კრიტიკულ აზრებს შორის, რაც ჩემს პირველ ბლოგს მოჰყვა ფეისბუქის გვერდზე. კომენტარის ავტორი, ერთი მხრივ, ხაზს უსვამს მარტოხელა დედის შრომას, თუმცა, ამავდროულად, ამ გამოცდილების ნორმალიზებას ახდენს. ამ კომენტარში იკითხება, რომ ასეც უნდა იყოს, ეს ‘ნორმალური’ ან ‘კარგი’ დედობის ჩარჩოა: უნდა ვიწვალოთ კიდეც, გმირებიც ვიყოთ, ხშირად ორი და სამი ადამიანის კი არა, მთელი სახელმწიფო სტრუქტურების პასუხისმგებლობები ჩვენს მხრებზე ავიღოთ, მაგრამ არასდროს დავიწუწუნოთ და არავინ, პირველ რიგში კი კაცები, არ გადავტვირთოთ ამ „უმნიშვნელო“ ამბებით.
მაშ ასე, კრიტიკულად განწყობილო მკითხველო, ჩემს მომდევნო ბლოგს შენ გიძღვნი და მადლობასაც გიხდი, რომ გარკვეულწილად მისი ინსპირაცია მოახდინე. წინამდებარე ტექსტი იქნება იმაზე, თუ მაინც რა გვინდა ფემინისტებს? რას და რატომ ვაკრიტიკებთ დედობის, როგორც ინსტიტუტის გარშემო? დაიყვანება კი ეს კრიტიკა „შეღავათების თხოვნასთან“? და ბოლოს, მიაჩნია თუ არა ფემინისტურ კრიტიკას, რომ დედობა არის ქალის ჩაგვრის საშუალება?
ძალაუფლებისა და თავისუფლების საკითხი - არის თუ არა დედობა ქალის ჩაგვრის წყარო?
შეიძლება ფეისბუქის „სქროლვისას“ გადაწყდომიხართ შემთხვევით ამ ინფორმაციას. ჟურნალისტი სათაურში გვამცნობს, რომ „ახალგაზრდა, 13 წლის ქალმა 16 დღის ახალშობილის მკვლელობა სცადა“. შემდეგ ტექსტში ვკითხულობთ:
„2004 წელს დაბადებულმა თ.კ. რომელმაც საკუთარი შვილი სასიკვდილოდ გაიმეტა სამტრედიის რაიონის სოფელ ----ში ცხოვრობს, და იგი სოფელ ---ში გ.მ. -ების რძალია“; „მეზობლები ახალგაზრდა ქალის გონებრივ აშლილობაზე მიუთითებენ, სოფელში ამბობენ რომ გოგონამ 8 თვის მუცლადყოფნის დროს თვითმკვლელობაც სცადა, თუმცა იგი მეზობლებმა გადაარჩინეს“.
მოთხრობილი ფაქტის სისასტიკე პირველ წაკითხვაზე ფარავს თავად თხრობის მანერას - დისტანციისა თუ ობიექტურობის შენარჩუნებას რომ ცდილობს თავისი სიმშრალით, მაგრამ მაინც ვერ ახერხებს 13 წლის „მკვლელის“ მიმართ გამკიცხავი ტონის შეკავებას. როცა თვალს არ უჯერებ და ამბავს მეორედ კითხულობ, უკვე ჩნდება კითხვები. მაგალითად ასეთი: რატომ უწოდა ჟურნალისტმა 13 წლის გოგონას, რომელიც ყველანაირი - იურიდიული თუ განვითარების - კრიტერიუმებით ბავშვია, ქალი? ანდა, როგორ შეიძლება ვილაპარაკოთ 13 წლის გოგონას შვილზე, ისე თითქოს ამ ასაკში დედობა ნორმალური მოვლენაა? ვთქვათ, რომ 13 წლის გოგონამ ჩვილი „გაიმეტა“, მაგრამ ის კი აღარ გაგვახსენდეს, თავად ეს ბავშვი ვინ გაიმეტა ასე? იმდენად, რომ იგი არასასურველი ორსულობის მსხვერპლი აღმოჩნდა და 13 წლის ასაკში თვითმკვლელიც გახდა და მკვლელიც?
ფემინისტურ კრიტიკას აქვს ამ კითხვებზე პასუხი - პატრიარქალურ კულტურაში, ქალის, მისი სხეულის, სექსუალობის და სიცოცხლის უფლებაც კი, მოიაზრება მხოლოდ მის რეპროდუქციულ ფუნქციასთან კავშირში და არავითარ შემთხვევაში მისგან დამოუკიდებლად. გოგონას, რომელსაც მენსტრუალური ციკლი დაეწყო და შესაბამისად მისი რეპროდუქციული ფუნქცია მომწიფებულია (რასაც ვერ ვიტყვით მის ფსიქო-ემოციურ მდგომარეობაზე), ჩვენი კულტურა უკვე განიხილავს, როგორც პოტენციურ დედას. ამიტომ, ნაკლებად ითვალისწინებს მის პიროვნულ განვითარებას, სურვილებსა და შესაძლებლობებს[1]. ამიტომაც, რადგან კონკრეტულ შემთხვევაში გვაქვს მოცემულობა, რომ 13 წლის ბავშვმა შვილი უკვე გააჩინა, რაღა უშლის ხელს ამ კულტურის მატარებელ საზოგადოებას, რომ მას ქალი უწოდოს? ან გამკიცხავი ტონით ისაუბროს, მასზე, როგორც „საკუთარი შვილის“ მკვლელზე?
თავსმოხვეული დედობა არის დედობის ინსტიტუტის ერთ-ერთი გამოვლინება, რომელიც ნამდვილად არის ქალის ჩაგვრის წყარო, ხოლო გაუპატიურება პირდაპირი საშუალებაა ამ ჩაგვრის განსახორცილებელად. ხომ დიდია შესაძლებლობა იმისა, გოგონა გაუპატიურების შედეგად იყოს დაფეხმძიმებული. არასრულწლოვანზე სექსუალური ძალადობის მთელი სისასტიკე იმაში მდგომარეობს, რომ მსხვერპლი შესაძლოა წინააღმდეგობას არ სწევდეს, საშველად არავის უხმობდეს, სწორედ იმიტომ, რომ არ იცის რა ხდება მის თავს, არ იცის, რა შეიძლება მოჰყვეს ამ ყველაფერს და რომ მამაკაცისგან განსხვავებით, მას საკუთარი სხეულითა და ჯანმრთელობით მოუწევს გაუპატიურების შედეგებზე პასუხის გება. ის გარემოება კი, რომ გოგონას შესაძლოა ჰქონდა გარკვეული ფორმით ფსიქიკური აშლილობა, მის მდგომარეობას და მასზე მოძალადე(ებ)ის ბრალს უფრო მეტად ამძიმებს.
ჩვენს საზოგადოებაში რომ არსებობდეს საკმარისი ცოდნა, რას ნიშნავს დედობა, როგორაა ის დაკავშირებული ქალის ფსიქო-ფიზიკურ ჯანმრთელობასთან და რა არის მშობიარობის შემდგომი დეპრესია, 13 წლის, გაუპატიურების მსხვერპლი გოგონას ეს საქციელი იმ კონკრეტულ პირობებში უკვე აღარავის გააკვირვებდა. მაგრამ, სამწუხაროდ, ამ ცოდნაზე უფრო მეტად, ჩვენში არსებობს „ცოდნა“ იმაზე, რომ ყველა გოგონა პოტენციური დედაა და დედობა მათი უპირველესი მოვალეობაა, პირველ რიგში, სამშობლოს წინაშე; რომ მათი სხეულები რეპროდუქციული აპარატია და არა დამოუკიდებელი ინდივიდის ორგანიზმი, რომ ამ ინდივიდის შესახებ შეიძლება საუბარი, როგორც ნივთზე, რომელიც „ცვდება“, „იხმარება“ და რომელიც ყველას ეკუთვნის, გარდა ამ სხეულის მატარებელი ქალისა. შეიძლება, აღშფოთებაც გამოვიწვიო, მაგრამ მე შემიძლია გავუგო და თანავუგრძნო ამ 13 წლის ბავშვს მის სასოწარკვეთაში, მის უსუსურ პროტესტში.
ოჯახში ძალადობის საკითხზე დისკუსიისას ხშირად ხდება, რომ ანტიფემინსიტურად განწყობილი მხარე ცდილობს ყოველი მორიგი შემთხვევის კერძო, ინდივიდუალურ პრობლემად წარმოჩენას. დარწმუნებული ვარ, მსგავსი განწყობის ადამიანები ამ ამბის კვლავაც ისე წაიკითხავენ, როგორც სადღაც, მიყრუებულ სოფელში მომხდარ ერთეულ ტრაგედიას. კი, იქნებოდა ეს ინდივიდუალური ტრაგედია, თუკი 13 წლის გოგონას ბედზე მაშინ მაინც დაფიქრდებოდა ვინმე, სანამ იგი 8 თვის ორსული პირველად დააპირებდა თვითმკვლელობას. ამ „ვინმეში“ ვგულისხმობ, ყველას დაწყებული გოგონას ნათესავებიდან, დამთავრებული იმ საჯარო თუ კერძო ინსტიტუტებით, რომელთანაც კავშირი უნდა ჰქონოდა 13 წლის ბავშვის განვითარებას და შემდეგ მის ორსულობას. მაშინ, როცა მოვლენათა მთელმა წყებამ, სანამ მშობიარობამდე მივიდოდა საქმე, ისე ჩაიარა, რომ, საბოლოო ჯამში, 13 წლის გოგონას ადგილობრივი მედია მხოლოდ და მხოლოდ მავანის „რძლად“ მოიხსენიებს და სხვაგვარი სახელი არ მოეძებნება, საქმე გვაქვს სისტემურ პრობლემასთან. ეს არაა მხოლოდ ყავლგასული მენტალიტეტის და არც გარკვეული სოციალური ფენის გაუნათლებლობის შედეგი. ესაა პრობლემა, რომელშიც სხვადასხვა სოციალური და სამართალდამცავი სტრუქტურა იმდენადაა გახლართული, რომ მის არსებობასაც ვერ ხედავს.
პირველად სწორედ დედობის ინსტიტუტის ფემინისტურმა კრიტიკამ მიუთითა იმ კავშირებზე, რაც არსებობს, ქალის სრულფასოვან განვითარებასა და ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას შორის. ამავდროულად, დაისვა კითხვა: აქვს თუ არა ქალს საკმარისი ავტონომია იმისათვის, რომ თავად მიიღოს შვილის გაჩენა-არგაჩენის შესახებ გადაწყვეტილება. თავსმოხვეული დედობა ყოველთვის არ გულისხმობს ზემოთმოყვანილი მაგალითის მსგავს ტრაგიკულ შემთხვევას. დედობა მაშინაც შეიძლება იყოს თავსმოხვეული, როცა ქალის გარშემო არსებული კულტურა შვილის ყოლას მის მოვალეობად აცხადებს და არა არჩევანის საკითხად. ასეთ კულტურებში გოგონების ძალიან პატარა პროცენტს რჩება იმის შესაძლებლობა, რომ აღიზარდოს და განვითარდეს ამ კულტურული მოლოდინის მიღმა. ასეთ დროს, ქალმა, რომელიც უკვე გახდა დედა, არა თავისი სრულად ინფორმირებული და ავტონომიური გადაწყვეტილების შედეგად, არამედ კულტურული მოლოდინისა და ზეწოლის გამო, შეიძლება ბოლომდე ვერასდროს გააცნობიეროს ის შინაგანი დაძაბულობა და კონფლიქტი, რომელიც მას საკუთარ თავთან და შვილ(ებ)თან ექმნება.
თუმცა, აქვე უნდა დავამატო, რომ ფემინისტური კრიტიკა არ ახდენს დედების ვიქტიმიზაციას (მსხვერპლად წარმოჩენას). ამისთვის იგი განასხვავებს დედობის ინსტიტუტს, როგორც პატრიარქალური სისტემის ერთ-ერთ ქვაკუთხედს და თავად ქალის დამოკიდებულებას თავის რეპროდუქციულ ძალაუფლებასთან. მრავალი ფემინისტი ავტორი მიუთითებს, რომ ფიზიკური და ღირებულებათა რეპროდუქცია არის ქალის პოტენციური ძალაუფლების წყარო. პრობლემა კი ისაა, რომ პატრიარქალური ცნობიერება ქალის რეპროდუქციულ პოტენციალს თავისი სისტემის ჩარჩოებში აქცევს და, ედრიენ რიჩის სიტყვებით რომ ვთქვათ: „ყველაზე ფუნდამენტური და გამაოგნებელი წინააღმდეგობრიობით, გვაუცხოვებს საკუთარი სხეულებისგან, მათში დატყვევების გზით“.
„დედობრივი ინსტინქტი“
მახსოვს, ორსულობის ბოლო თვეებში აქტიურად ვეძებდი ინტერნეტში ინფორმაციას, რომ უკეთ მოვმზადებულიყავი მშობიარობის შემდგომი ეტაპისთვის. ძალიან გამიკვირდა, როცა შემთხვევით გადავაწყდი მასალებს ძუძუთი კვების შესახებ. შემთხვევით, რადგან სპეციალურად არ მიძებნია. არ მეგონა, რომ ძუძუთი კვების სწავლებაც საჭირო იყო როგორც ახალშობილისთვის, ისე დედისთვისაც. ერთადერთი ეტაპი დედა-შვილის ურთიერთობაში, როდესაც შეიძლება მათ ფიზიოლოგიურ და ბუნებრივ კავშირზე საუბარი, ძუძუთი კვებაა და ამ პროცესის დასაწყებადაც თუ სპეციალური მომზადება და ვარჯიში დაგვჭირდებოდა მე და ჩემს შვილს, ვერ წარმომედგინა. მე გამიმართლა და, გარკვეული ძალისხმევის შემდეგ, ეს კავშირი დამყარდა ჩვენს შორის ტკივილებისა და სისხლისღვრის გარეშე. ბევრ ქალს ასე არ უმართლებს და მათთვის ძუძუთი კვება დიდ ტკივილებთანაა დაკავშირებული. ჩემს შემთხვევაში, ეს ეტაპი ყველაზე „მსუბუქი“ აღმოჩნდა ახალბედა დედისთვის დასაძლევ სხვა ამოცანებთან შედარებით. ყველაზე დიდი სირთულე ჩვილის საჭიროებების „გამოცნობა“იყო. მე დამჭირდა რამდენიმე თვე იმისათვის, რომ მივჩვეოდი ჩემს შვილს და გამეგო, როდის იყო მშიერი, როდის მაძღარი, როდის ეძინებოდა და როდის უბრალოდ ყურადღებას ითხოვდა. მე დამჭირდა დრო, რომ მესწავლა ჩემი შვილის ტირილების სწორად „წაკითხვა“ და ორი წლის შემდეგ ჩვენი მეტ-ნაკლები ურთიერთგაგება არ მოსულა ადვილად და ინსტინქტურად. ქალებს არ დაგვყვება ეს ცოდნა თავისთავად და როდესაც ბავშვი იბადება ჩვენ არ გაგვაჩნია ისეთი უხილავი კავშირები მასთან, რომელიც გვაძლევს საშუალებას ზუსტად ვიცოდეთ მისი საჭიროებები და ყოველთვის შეუცდომლად ვუპასუხოთ მათ. ჩვენ ვსწავლობთ ცდისა და შეცდომის პრინციპით და ეს პროცესი არ არის ადვილი, არც ბავშვისთვის და არც, მით უმეტეს, დედისთვის. ეს ცოდნა მრავალწლიანი პრაქტიკით მოიპოვება.
ფემინისტურმა კრიტიკამ დედობაზე საუბარი გამოიყვანა „ბუნებრიობის“ ჩარჩოებიდან და მიუთითა იმაზე, რომ როდესაც ჩვენ დედობის პროცესს მივიჩნევთ ბუნებრივ პროცესად და დედობის შრომას ინსტინქტად, ჩვენ ვაუბრალოებთ და ვაუფასურებთ დედების შრომას, და დაუძლეველ წინააღმდეგობებს ვუქმნით იმ ქალებს, რომლებსაც ადვილად არ გამოსდით დედობრივი მოვალეობების განხორციელება.
თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში „დედობრივი აზროვნება“ სარა რუდიკი უპირისპირდება სწორედ ამ მოსაზრებას დედობის ბუნებრიობასა და ინსტინქტურობაზე და ამტკიცებს, რომ დედობის პრაქტიკა არის ერთგვარი დისციპლინა, უნარების და აზროვნების ერთგვარი მოდელი, რომელიც ყალიბდება ბავშვთან ურთიერთობაში და ზოგიერთი დედის ცოდნა ბავშვის ინტერესებისა და საჭიროებების შესახებ, არ უნდა განვავრცოთ ყველა ქალზე, არამედ უნდა დავინახოთ მასში ქალის რთული და ყოველდღიური ინტელექტუალური და ფიზიკური შრომის შედეგი. იმის გაგება, რომ დედობრივი ცოდნა მომდინარეობს არა დედობრივი ინსტიქტიდან, არამედ დედობრივი აზროვნებიდან, გვაყენებს ჩვენ იმ პოზიციაში, საიდანაც ჩანს, რომ დედობრივი ქცევა და ცოდნა არ არის დაფუძნებული ბიოლოგიაზე. ის არ აღმოცენდება ბუნებრივად დედასა და მის ბიოლოგიურ შვილს შორის, ამგვარი ქცევა და ცოდნა აღმოცენდება ბავშვის მოვლის პროცესში მიზანმიმართული აზროვნებისა და აქტიური ჩართულობის შედეგად. აქედან გამომდინარე, ბავშვის არაბიოლოგიურ დედას, დედინაცვალს, ძიძას, ისევე როგორც ბიოლოგიურ მამას ან მამინაცვალსაც შეუძლია გამოიმუშაოს „დედობრივი აზროვნება“. დედობა არ არის ბიოლოგიური დედების ექსკლუზიური სფერო, ესაა შედეგი ადამიანის დისციპლინირებული, კონცენტრირებული და გამუდმებული მცდელობისა.
დუალისტური დაყოფა - დამკვიდრებული შეხედულებების გადახედვა
პატრიარქალური აზროვნების ყველაზე ფუნდამენტური პრობლემა ბინარული ოპოზიციებით აზროვნებაა. ამგვარი ცნობიერებისთვის სამყარო ორ, ერთმანეთთან დაპირისპირებულ მხარეებადაა დაყოფილი და ქალი და მამაკაცი ამ მხარეების სხვადასხვა პოლუსზე დგანან. მაგალითად: კაცები ძლიერები და აგრესიულები არიან, ქალები სუსტები და ნაზები; კაცები - სექსუალურად შემტევები, ხოლო ქალები პასიური მიმღებნი. ფემინისტურმა კრიტიკამ მიუთითა დუალისტური აზროვნების პრობლემურობაზე, რადგან იგი ძირითადად აგებულია უფრო მეტად მამაკაცურ გამოცდილებებზე და უგულვებელჰყოფს ქალურს.
მაგალითად, მაშინ როცა ცხოვრებისეულ გამოცდილებას ვყოფთ საჯარო და საშინაო სფეროებად, ვგულისხმობთ, რომ ანაზღაურებადი სამსახური, პოლიტიკა, საჯარო სივრცე მამაკაცის მოქმედების არეალია, ხოლო სახლი და საოჯახო შრომა უფრო მეტად ქალის პრეროგატივაა. ასეთ შემთხვევაში ოჯახი მამაკაცისთვის არის სამსახურის, საჯარო საქმიანობის შემდეგ დასვენების, „თავის შეფარების“, „ნერვების დაწყნარების“ ადგილი, რომლის შესაბამისად ფუქნციონირებას ქალი უზრუნველყოფს. თუკი ამ სიტუაციას ქალის თვალსაზრისით შევხედავთ, დავინახავთ, რომ ჩვენთვის სამსახური და ოჯახი ჩვენი ცხოვრების ორი განსხვავებული ადგილი კი არაა, არამედ ხშირად ისინი ერთმანეთის გაგრძელებას, ან ერთმანეთის ჩანაცვლებას უფრო ჰგავს, სადაც ქალი ხან უწყვეტი შრომის პროცესშია ჩართული, ხან ოჯახის რუტინიდან თავის დაღწევას ცდილობს და სამსახურში ახდენს საკუთრი ნამდვილი „მეს“ რეალიზაციას; ხანაც პირიქით, მძიმე და მჩაგვრელი სამსახურის მერე პოულობს შვებას და ღირსების გრძნობას ოჯახში, შვილებთან.
რაც მთავარია, დუალისტური მიდგომა არამარტო აუბრალოებს ადამიანური არსებობის მრავალფეროვნებას, არამედ გვიბიძგებს იერარქიული აზროვნებისაკენ, სადაც, მაგალითად, რაციონალური აზროვნება უფრო ძვირად ფასდება, ვიდრე ემოციური ინტელექტი და ემპათიის უნარი, ან ანაზღაურებად სამსახურში მუშაობა უფრო პრესტიჟულად ითვლება, ვიდრე „სახლში მჯდომი“ ქალის რუტინული შრომა.
„კარგი დედა“
ფემინისტური კრიტიკა შეეხო თავად დედობის კულტურულ გაგებასაც. ერთ-ერთი პირველადი დაყოფა, რომელიც მოექცა ფემინისტების ყურადღების ქვეშ, ესაა განსხვავება „ცუდ“ და „კარგ“ დედას შორის. ფემინისტურმა კრიტიკამ წინ წამოწია ის, თუ როგორ განსაზღვრავდნენ კულტურული რწმენები და დამოკიდებულებები, უფრო მეტად კი ეკონომიკური და პოლიტიკური მიზნები დომინანტურ იდეოლოგიას კარგი დედობის შესახებ. “დედობა - ის, თუ როგორ ვდედობთ - კულტლურულადაა განსაზღვრული. ...’კარგი დედა’ ყოველთვის თავიდან იქმნება, ყოველი ახალი თაობა და საზოგადოება მას ახლიდან განსაზღვრავს, საკუთარი ახალი მითოლოგიების შესაბამისად,“ - წერს ფსიქოლოგი და მკვლევარი შერი თურერი თავის წიგნში „მითები დედობაზე“, სადაც ის დაწვრილებით აღწერს თუ როგორ იცვლებოდა დროსთან ერთად შეხედულებები იმაზე, როგორი უნდა იყოს კარგი დედა, დაწყებული ქვის ხანიდან და დამთავრებული ჰილარი როდჰემ კლინტონის ეპოქით.
როგორ იცვლებოდა წარმოდგენები „კარგი“ დედობის შესახებ ქართულ რეალობაში, ჯერ კიდევ შეუსწავლელი და, ვფიქრობ, საკვლევად საინტერესო საკითხია. ამ ბლოგის ფარგლებში შეგვიძლია თვალი შევავლოთ და პირველადი პარალელები გავავლოთ ჩვენთვის ხელმისაწვდომ ლიტერატურასა და ვიზუალურ მასალასთან. მაგალითად, გავიხსენოთ აკაკი წერეთლის „ჩემი თავგადასავალი“. ის ნაწილი სადაც აკაკი თავის ადრეულ ბავშვობაზე ყვება და იმაზე, თუ მშობლებთან სიახლოვის ნაცვლად, როგორ გაიზარდა მათგან მოშორებით, მეზობელ სოფელში ძიძასთან, იქვე აიდგა ფეხიც და ენაც და მხოლოდ ამის შემდეგ დაბრუნდა დედ-მამასთან. აკაკი იქვე აკეთებს ამგვარი ტრადიციის რაციონალიზაციას, საიდანაც კიდევ ერთხელ მტკიცდება, რომ ეს პრაქტიკა არ იყო დაფუძნებული დღეს პოპულარულ „ბავშის საჭიროებებზე“ და მას მთლიანად განაპირობებდა სოციალური ურთიერთობების იმ დროინდელი სისტემა და ამ სისტემის შენარჩუნების სურვილი.
იმისათვის, რომ ვნახოთ მმართველი ელიტისგან განსხვავებით რა პრაქტიკას მისდევდა გლეხების კლასი, გავიხსენოთ ქართული კინოს ისტორიაში ნაკლებადცნობილი, დოკუმენტური ფილმი "ბუბა" (1930), რომელიც პირველი ქართველი ქალი კინორეჟისორის, ნუცა ღოღობერიძის ავტორობითაა შექმნილი. ფილმი მოგვითხრობს რაჭაზე, მის ბუნებრივ რესურსებზე და იქ მცხოვრები ადამიანების ყოველდღიურ ბრძოლაზე მთიანეთის მკაცრ ბუნებასთან. ხუთნაწილიანი ფილმის ორი ნაწილი დათმობილი აქვს ქალების შრომის და დედობის იმგვარი პრაქტიკის აღწერას, რომელსაც, დიდწილად, მათი საცხოვრებელი პირობები განაპირობებდა. თანამედროვე დედებისთვის შეიძლება შოკისმომგვრელიც იყოს ეს კადრები (მე-11 წუთიდან), სადაც თვეების ჩვილი, აკვანშია ჩაკრული და სრულიად მარტო მიტოვებული სახლში, რადგან ყველა, მასზე უფროს, ოჯახის წევრს (3-4 წლის ბავშვებსაც კი) უწევს გარეთ, ყანებსა და მინდვრებში შრომა, ყოველდღიური ლუკმა-პურის მოსაპოვებლად. ბავშვი საათების განმავლობაში ტირის და ელოდება დედის ძუძუს:
ეს ფილმი მნიშვნელოვან მასალას იძლევა დედობაზე, როგორც ინსტიტუტზე, რეფლექსიისა და ანალიზისათვის. პირველ რიგში, ფილმში ასახული რეალობა არ გავს ჩვენთვის ჩვეულს იმით, რომ ამ ადამიანების ცხოვრებაში ზღვარი პირადსა და საჯაროს შორის თითქმის წაშლილია. თავის გადასარჩენად შრომა მთელი გაფართოებული ოჯახის, თუ ნათესავთა კლანის ყველა წევრისთვის ერთნაირი საზრუნავია. ქალებიც, ბავშვებიც და მამაკაცებიც ერთი მიზნისთვის მუშაობენ, რასაკვირველია მათი შესაძლებლობებისთვის შესაბამისი დატვირთვით. ჩვილი ბავშვის მოვლაც ამ ყოველდღიური რუტინის ნაწილია და ეს პასუხისმგებლობაც გადანაწილებულია ოჯახის სხვადასხვა წევრზე. მას ამ დიდი ოჯახის ხან ერთი, ხან მეორე წევრი უვლის, ანანავებს და მიჰყავს დედასთან ძუძუს საჭმელად, სანამ დედა მინდორში სხვებთან ერთად მუშაობს.
ამ მცირე ანალიზით იმის ჩვენება მინდა, რომ წარმოდგენები "კარგი დედის" და მისი მოვალეობების შესახებ არამყარია და იცვლება იმის მიხედვით, თუ მოცემულ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კონტექსტში რა ამოცანები და საჭიროებები იდგა პოლიტიკური ელიტის წინაშე (და არა თავად დედების, თუ ბავშვების წინაშე). „ბუბას“ ეს მონაკვეთიც, სადაც რაჭის მაღალმთიანეთში მცხოვრები ერთი ოჯახის მაგალითს ვხედავთ, ნაჩვენებია იმისთვის, რომ მაყურებელს დაენახა კონტრასტი, როგორ ცხოვრობდა სოფლად მოსახლეობა, სანამ მათ საბჭოთა კეთილდღეობა არ შეეხო. შეგვიძლია დაახლოებით წარმოვიდგინოთ, როგორ შეიცვლებოდა ამ მცირეწლოვანი ბავშვების და მათი დედების ცხოვრება, მას შემდეგ, რაც მათ სოფელში გაჩნდა მაგალითად საბავშვო ბაღი. რომელიც, თავის მხრივ, საბჭოთა ხელისუფლების პირობებში თავდაპირველად კი იყო ჩაფიქრებული, როგორც ქალთა ემანსიპაციის ხელშემწყობი საშუალება, მაგრამ საბოლოო ჯამში ახალი საბჭოთა ადამიანების ინდოქტრინაციის საწყის საფეხურად და ქალების იაფ სამუშაო ძალად ქცევის ინსტრუმენტად იქცა. შესაბამისად, საბჭოთა იდეოლოგიის პირობებში ისევ შეიცვალა წარმოდგენა იმაზე, თუ რას ნიშნავს კარგი დედა და ქალების წინაშე ახალი ამოცანები წამოიჭრა.
განსხვავებათა გადაკვეთების აღმოჩენა
დედები სხვადასხვანაირები არსებობენ - სხვადასხვა რასის, ეთნიკური ჯგუფის, სოციალური კლასის, სხვადასხვა განათლებისა და რელიგიური შეხედულებების. ამ განსხვავებების მიხედვით, არა მხოლოდ მათი მიდგომა განსხვავდება შვილების აღზრდასთან დაკავშირებით, არამედ მათი საჭიროებებიც. დედებს განსხვავებული საჭიროებები გვაქვს[2] და ბავშვის საჭიროებებს, ყველაზე უკეთ ის დედა აკმაყოფილებს, რომელსაც საკუთარი საჭიროებები აქვს დაკმაყოფილებული.
ინტერსექციურობა თანამედროვე ფემინისტურ აზროვნებაში მნიშვნელოვანი კომპონენტია, ის გულისხმობს, რომ ჩემი „სოციალური ადგილმდებარეობა“ საზოგადოებაში, როგორც ქალისა ვერ გაიგება სრულად, სანამ მხედველობაში არ მივიღებთ ჩემს ადგილს, როგორც ეთნიკურად ქართველის, ქრისტიანის, უმაღლესი განათლების, ჰეტეროსექსუალისა და „შეუზღუდავი“ უნარების მქონის, რომელიც დღემდე ვახერხებ, რომ ინტელექტუალური შრომით ვირჩინო თავი. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, რასაკვირველია ჩემგან სრულიად განსხვავებულ პირობებში არიან მაგალითად ქალები ამ ვიდეოდან მე და მათ, როგორც დედებს ბევრი რამ შეიძლება გვაკავშირებდეს, მაგრამ ასევე, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული საჭიროებებიც გაგვაჩნია.
დედობის ფემინისტურ კრიტიკაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს, სწორედ ამ განსხვავებათა გადაკვეთების გათვალისწინებას და მათ მიღმა დედების ურთიერთსოლიდარობას.
„დედობის ნიღაბი“
დასასრულს ისევ ზემოთ ციტირებულ მკითხველის კომენტარს მივუბრუნდები, რომელმაც დედაჩემი გამახსენა. მას შემდეგ, რაც შვილი გავაჩინე, რამდენჯერმე სიამაყით გამიმეორა: „ჩემი შვილები არ ტიროდნენ“. მე მეცინება ამაზე, რადგან ქვეყანაზე ვერავინ დამარწმუნებს, რომ არსებობენ სამყაროში ჩვილები და ბავშვები, რომლებიც არასოდეს ტირიან. მეორე მხრივ, მაშინ როცა დამჭირდა დედაჩემისგან მისი გამოცდილების გაზიარება ჩვილის მოვლის სხვადასხვა დეტალთან დაკავშირებით, მან გაოცებულმა აღიარა, რომ აღარ ახსოვს, მაგალითად როგორ გვაბანავებდა მე და ჩემს და-ძმას ჩვილობაში, როგორ გვაძინებდა, რას გვაჭმევდა და ა.შ. მას გაუჭირდა ამ დეტალების გახსენება და მივხვდი, რომ მისმა მეხსიერებამ უბრალოდ გადამალა მისი ცნობიერის ბნელ კუნჭულებში ყველა ის ინფორმაცია, რაც უკავშირდებოდა მძიმე რუტინულ შრომას, ბავშვის გახანგრძლივებულ ტირილთან დაკავშირებულ ფრუსტრაციას და ყველა მსგავს გამოცდილებას.
ესაა ის ერთგვარი არაცნობიერი მექანიზმი, რომელიც ქალებს გვეხმარება გავუმკლავდეთ ყველანაირ ტრავმას, რომელიც კი შეიძლება ორსულობას და ბავშვის აღზრდის პირველ წლებს უკავშირდებოდეს. მაგრამ დედობის პრაქტიკაში ეს მექანიზმი უკვე სხვა ფორმებსაც იძენს - ის ხდება ერთგვარი ნიღაბი, რომელსაც ქალები ვიფარებთ და ყველა შესაძლო შემთხვევაში ვცდილობთ ყველაფერი ძალიან ადვილად წარმოვაჩინოთ, რადგან თუკი ვაღიარებთ -პირველ რიგში საკუთარ თავთან - თუ რამდენად გაგვიჭირდა, რამდენჯერ მალულად ვიტირეთ სასოწარკვეთისგან და რამდენჯერ ვეღარ შევინარჩუნეთ სიმშვიდე, ჩვენ, თითქოს, დავკარგავთ ჩვენი იდენტობის დიდ ნაწილს, ჩვენ დავკარგავთ ასე რთულად მოპოვებულ პატივისცემას პატრიარქალურ გარემოში, რომელიც, მეტ-ნაკლებად, მხოლოდ მაშინ გვაღიარებს და იწყებს ჩვენს მოსმენას, როცა დედები ვხდებით.
დედობის ფემინისტური კრიტიკის ერთ-ერთი მიზანი ისიცაა, რომ დედების უხილავი შრომა ხილული და ღირებული გახდეს, პირველ რიგში, თავად ქალების ხედვით. ჩვენ უნდა გავბედოთ და ხმამაღლა ვისაუბროთ ჩვენს გამოცდილებაზე და არ შეგვეშინდეს, რომ ჩვენს ამ საუბარს წუწუნად, თანაგრძნობის თხოვნად ან თავმოწონებად ჩათვლიან გარშემომყოფები. ჩვენ ამ საუბრით პირველ რიგში ერთმანეთს დავეხმარებით.
შენიშვნები:
[1] გადავშალოთ, მაგალითად სახალხო დამცველის სპეციალური ანგარიში ადრეულ ასაკში ქორწინების შესახებ. მსგავსი წყვილებიდან 95% -ში გოგონაა არასრულწლოვანი. ან ვნახოთ „ნიუ-იორკერის“ რეპორტაჟი ამერიკელი ფოტოგრაფის პროექტზე „თინეიჯერი პატარძლები საქართველოდან“.
[2] მაგალითად, ეს კვლევა ძუძუთი კვების შესახებ ადასტურებს, რომ ბავშვის განვითარებაში გადამწყვეტია დედის განვითარების დონე და მაგალითად ის, თავად დედას რა დონეზე მიუწვდება ხელი ჯანდაცვის მომსახურებასა თუ განათლების რესურსებზე. აღმოჩნდა, რომ ძუძუთი თანამედროვე სამყაროში, ძირითადად, საშუალო და მაღალი კლასის ქალები კვებავენ შვილებს, რომლებსაც უმაღლესი განათლებაც აქვთ და მათი შვილების შემდგომ კარგ განვითარებას სწორედ ეს განაპირობებს და არა მისი კვება პირველი 6 თვის განმავლობაში.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- Adrienne Rich “Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution” 1976
- Sarah Ruddick “Maternal Thinking: Toward a Politics of Peace”. 1989
- Shari Thurer “The Myths of Motherhood. How Culture Reinvents the Good Mother”. 1994
- Susan Maushart “The Mask of Motherhood: How Becoming a Mother Changes Everything and Why We Pretend It Doesn't”. 1997
- Amber E. Kinser “Motherhood and Feminism”. 2010