2010-2012 წლებში თამარ ჩუგოშვილი იყო ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარე, 2013-2014 წლებში მუშაობდა საქართველოს პრემიერ მინისტრის თანაშემწედ ადამიანის უფლებების დაცვისა და გენდერული თანასწორობის საკითხებში. მის სახელს უკავშირდება საქართველოს ადამიანის უფლებების დაცვის პირველი ეროვნული სტრატეგიის და სამთავრობო სამოქმედო გეგმის შემუშავება.
არის ავტორი ნაშრომებისა: მართლმსაჯულება საქართველოში (2010); უმაღლესი აუდიტის სამსახურის კონცეფცია (2008); საქართველოს ეროვნული და საერთაშორისო ანტიკორუფციული ვალდებულებების შესრულების მონიტორინგი (2008); პრეზიდენტისა და მთავრობის სარეზერვო ფონდების მონიტორინგი (2007); ინფორმაციის თავისუფლება საქართველოში (2007).
ნინო ბექიშვილი: - პარლამენტში ქალთა რაოდენობით საქართველო 122-ე ადგილს იკავებს 193 ქვეყანას შორის, თქვენ, როგორც წარსულში პრემიერის მრჩეველი გენდერულ საკითხებში, როგორ ფიქრობთ, რა ღონისძიებები უნდა გატარდეს ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად?
თამარ ჩუგოშვილი: - ქალთა პოლიტიკურ მონაწილეობაში ცუდი მაჩვენებელი გვაქვს. საქართველოს, ზოგადად, რეიტინგებში ასეთი ცუდი მაჩვენებელი არა აქვს და ეს მართლა საწყენია. პარლამენტში დაახლოებით 15%-ია ქალი, ადგილობრივი თვითმმართველობების დონეზე – დაახლოებით 13%, ქალი მერები და გამგებლები თითქმის არ გვყავს. რა უნდა გაკეთდეს, ამაზე ძალიან დიდი დისკუსია იყო პარლამენტშიც და პარალამენტის გენდერულ საბჭოშიც. პრობლემა კომპლექსურია და ბევრი მიზეზი აქვს – ის, თუ როგორ მუშაობს პარტიული სტრუქტურები, საზოგადოებაში დამკვიდრებული სტერეოტიპები, ქალების შეზღუდული წვდომა რესურსებზე, არათანაბრად გადანაწილებული ოჯახური ტვირთი და სხვ. სიტუაციას საგრძნობლად გააუმჯობესებდა გენდერული კვოტები, რასაც არც ამ პარლამენტმა და არც წინამ, სამწუხაროდ, მხარი არ დაუჭირა.
- აპირებთ თუ არა ამ მიმართულებით მუშაობის გაგრძელებას? პარტიული თვალსაზრისით რა გააკეთეთ და ახლა რას აპირებს ქართული ოცნება, გაქვთ რაიმე სტრატეგია?
- ამ თემაზე მუშაობა არ დაგვისრულებია. გენდერული კვოტები, რომლებიც ხელოვნური ზომაა და აიძულებს ყველა პარტიას, ჩასვას ქალების რაღაც რაოდენობა პარტიულ სიებში, ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავს. თუმცა, სხვა ქვეყნების გამოცდილებამ აჩვენა, რომ კვეტები ეფექტურია. პრობლემა იმდენად კომპლექსურია და იმდენად დიდია ბარიერები ქალებისთვის, რომ თუკი პოლიტიკური პარტიებისთვის ვალდებულება არ გაჩნდა, ქალებს უჭირთ ამ ბარიერების დაძლევა. კანონპროექტის იმ ვერსიამ, რომელიც მოქალაქეებმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა შემოგვთავაზეს, სამწუხაროდ, პარლამენტის მხარდაჭერა ვერ მოიპოვა. ამ კანონპროექტის მიხედვით ქალთა სავალდებულო მონაწილეობა მოდიოდა მხოლოდ პროპორციულ სიაზე, საპარლამეტო ოპოზიცია თვლიდა, რომ კვოტები ორივე სიას უნდა შეხებოდა – პროპორციულსაც და მაჟორიტარულსაც, მაგრამ სამწუხაროდ, ეს მიუღებელი აღმოჩნდა საინიციატივო ჯგუფისთვის. ახლა ჩვენ სხვა ვერსიაზე ვმუშაობთ. განსხვავება ისაა, რომ კვოტები შეეხება ორივე სიას, მაგრამ პროცენტულად მივიღებთ იმავე რაოდენობას, რასაც მხოლოდ პროპორციული სიების შემთხვევაში მივიღებდით. პროპორციულ სიაში ყოველი მესამე და მაჟორიტარების 20% უნდა იყოს განსხვავებული სქესის კანდიდატებით წარმოდგენილი, რაც 2020 წელს მოგვცემს იმავე რაოდენობას, რაც საინიციატივო ჯგუფის მიერ წარმოდგენილი კანონპროექტის შემთხვევაში მივიღებდით, ხოლო 2024 წლიდან, როცა არჩვენები მხოლოდ პროპორციული სიებით გაიმართება, ქალთა წარმომადგენლობა 33% იქნება პარლამენტში და ადგილობრივ თვითმმართველობებში. სამუშაო პროცესი რთულია, ძალიან ბევრი დრო და ენერგია დავხარჯეთ, მაგრამ 66 დეპუტატზე მეტის დარწმუნება ვერ შევძელით. 9 ხმა დაგვაკლდა და მომავალში ისევ მოგვიწევს კოლეგების დარწმუნება.
- არიან პარლამენტარებს შორის ისეთი დეპუტატები, რომლებმაც საინიციატივო ჯგუფის კანონპროექტს არ დაუჭირეს მხარი, მაგრამ დაუჭერენ თქვენს ვერსიას?
- პარლამენტში არიან დეპუტატები, რომელებიც არც ერთ შემთხვევაში არ დაუჭერენ მხარს კვოტებს. არიან ისეთებიც, რომელებიც თავიდან ეწინააღმდეგებოდნენ, მაგრამ შემდეგ შეიცვალეს პოზიცია. ასევე, არიან ადამიანები, რომლებიც ამბობდნენ, რომ თუკი მაჟორიტარებზე გადანაწილდებოდა, მაშინ დაუჭერდნენ მხარს. წინასწარ მიჭირს თქმა, მე ამ კენჭისყრაზეც მქონდა იმედი, რომ არ ჩავარდებოდა, მაგრამ ვერ მოვაგროვეთ ხმების საჭირო რაოდენობა. თუმცა, დამატებითი მუშაობის პირობებში, ვფიქრობ, მეტი შანსები გვექნება. პარლამენტში კანონპროექტის ინიცირებას გენდერული საბჭო აპირებს, სადაც ყველა პარტიას ჰყავს საკუთარი წარმომადგენელი.
- როგორ ფიქრობთ, უშლის თუ არა ხელს არჩევნების არსებული სისტემა – მაჟორიტარული/პროპორციული ქალების პოლიტიკაში მონაწილეობას? ცნობილია, რომ პროპორციული არჩვენების შედეგად ქალების უფრო დიდი რიცხვი ხვდება წარმომადგენლობით ორგანოებში (150 მანდატიდან ქალებმა მხოლოდ 24 მოიპოვეს. აქედან, პროპორციული სიით განაწილებული მანდატების 23.38%, და მაჟორიტარული მანდატების მხოლოდ 4.35%)
- სხვა ხარვეზებთან ერთად ამ სისტემას ეს ნაკლიც აქვს – ხელს უშლის ქალების პოლიტიკურ მონაწილეობას. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს – როდესაც პარტია წყვეტს, თუ ვინ უნდა იყოს კანდიდატი მაჟორიტარულ ოლქში, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, შეუძლია თუ არა კანდიდატს საკუთარი ფინანსური რესურსების გამოყენება, ზოგადად, პოლიტიკურ პარტიებს შეზღუდული რესურსები აქვთ და ამას, როგორც წესი, ყურადღება ექცევა. ყველამ ვიცით, რომ ქალების წვდომა რესურსებზე ჩვენს ქვეყანაში შეზღუდულია და მეორე – ითვლება, რომ რეგიონებში ქალს არ აირჩევენ. თუმცა, ჩვენს მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომ „ქართულ ოცნებას“ არ ჰქონია შემთხვევა, როცა ქალი დააყენა და წააგო.
- კანონი ფემიციდის შესახებ, რომლის მიღების დიდი იმედი გვქონდა, წინა მოწვევის პარლამენტში ჩავარდა. აღმოჩნდა, რომ ფემიციდის მსხვერპლი ქალების უმეტესობა მიმართავდა პოლიციას, ითხოვდა დაცვას და შველას, მაგრამ სახელმწიფომ ვერაფერი გააკეთა მათი სიცოცხლის გადასარჩენად. როგორ ფიქრობთ, რა არის გასაკეთებელი ამ მიმართულებით? ვგულისხმობ არა მარტო კანონს, არამედ, სხვა, კომპლექსურ და სისტემურ ღონისძიებებსაც.
- ქალთა მიმართ ძალადობა უმძიმესი პრობლემაა, მისი ყველაზე სასტიკი გამოვლინებაა ქალების მკვლელობა, ანუ ფემიციდი. გენდერული თანასწორობის საბჭო საზედამხედველო კონტროლის ფარგლებში რამდენჯერმე შეხვდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს და პროკურატურის წარმომადგენლებს. წლის განმავლობაში 20-ზე მეტი ფემიციდის შემთხვევა გვაქვს და უმეტეს შემთხვევაში ფიქსირდება ერთი და იგივე რამ – მიმართვის სისტემატურობა. ქალს ძალიან ბევრჯერ ჰყავს გამოძახებული პოლიცია, ზოგიერთ შემთხვევაში გაცემულია დამცავი ორდერებიც. მიუხედავად იმისა, რომ სისტემას სიგნალები მისდის, ის ვერ ხვდება, რომელ საქმეს შეიძლება მოჰყვეს უმძიმესი შედეგი. შსს-ს ახალი დეპარატმენტის შექმნას ჩვენი საბჭო პოზიტიურად აფასებს. ნერგავენ რისკების შეფასების სისტემას. მაგალითად, პოლიციაში ათჯერ რომ დავრეკო, სისტემა ვერ ხედავს, რომ ათჯერ დარეკა ერთმა და იმავე ადამიანმა, სტატისტიკაში ვხვდები როგორც 10 სხვადასხვა ქალი და არა ერთი ქალი, რომელმაც ათჯერ დარეკა. ეს იცვლება და მეორე – უნდა დაინერგოს ელექტრონული სამაჯურები, რაც პოლიციას აძლევს საშუალებას, დამცავი ორდერის დარღვევის ფაქტები დაინახოს და მოძალადე გააკონტროლოს, რომ არ მიუახლოვდეს მსხვერპლს. მესამე – ოჯახში ძალადობის გამო მართლმსაჯულება არც აღმკვეთ ღონისძიებად და არც სასჯელად არ იყენებდა პატიმრობას, ახლა უკვე ყველა საქმეში, სადაც სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა შემოდის, აღმკვეთი ღონისძიების სახითაც და სასჯელადაც პატიმრობას შეუფარდებენ. დღეს იმაზე ვმსჯელობთ, რომ ექვსთვიანი საპატიმრო სასჯელი რამდენადაა ადეკვატური ზომა. არ ვამბობ, რომ სისტემა იდეალურია, მაგრამ წინგადადგმული ნაბიჯები გვაქვს. საზედამხედველო ფუნქციის ნაწილში საბჭომ კარგად იმუშავა – შსს-სთან და პროკურატურასთან მუდმივად გვაქვს კონტაქტი. რაც შეეხება კანონმდებლობას, დღესაც, კანონში გენდერული ნიშნით მკვლელობა უფრო მკაცრად ისჯება, ანუ, ფემიციდის არსი რაც არის, დამამძიმებელი გარემოების სახით კანონში დღესაც გვიწერია, მაგრამ ჩვენი სასამართლო სისტემა საერთოდ არ იყენებს ამ ნორმას, ეს იმით აიხსნება, რომ პროკურატურას და სასამართლოს უჭირთ გენდერული ნიშნის გამოკვეთა. ჩვენ ზედამხედველობას ვახორციელებთ აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე, შეგვიძლია მოვთხოვოთ და ჩავერიოთ, მაგრამ სასამართლოსთან ყოველი კონტაქტის მცდელობა, ჩვენგან, პოლიტიკური თანამდებობის პირებისგან, ჩაითვლება, როგორც სასამართლოს დამოუკიდებლობაში ჩარევა. სასამართლოსთან მუშაობენ დონორი ორგანიზაციები, რომლებიც სხვადასხვა პროგრამას ახორციელებენ და მათ შორის, ხდება მოსამართლეების გადამზადებაც. სასამართლო სისტემაში გენდერული სენსიტიურობა ძალიან დაბალია, თუმცა, ბოლო პერიოდში რაღაც საქმეები გაჩნდა – სექსუალურ შევიწროებაზე გამოიტანეს ერთი გადაწყვეტილება, ანტიდისკრიმინაციული კანონის გამოყენებითაც მიიღეს რაღაც გადაწყვეტილებები. ფემიციდის მუხლი სისხლის სამართლის კოდექსში ცალკე რომ არსებობდეს, შესაძლოა, პროკურატურამ უფრო სწორი მიმართულებით წაიყვანოს დანაშაულის კვალიფიკაცია. ამაზე გვქონდა მსჯელობა ჩვენს დონორ და პარტნიორ ორგანიზაციებთან. სამოქმედო გეგმაში გვიწერია, რომ უნდა შევქმნათ ასეთი პროექტი, საბჭოს სამდივნო ამაზე მუშაობს. არ მაქვს ილუზია, რომ ამ ჩანაწერით პრობლემას სრულად გავუმკლავდებით, უფრო მნიშვნელოვანი მგონია ის, რასაც შსს და პროკურატურა აკეთებენამ მიზნისთვის .
- საქართველოში ახლა დაიწყო ღიად საუბარი სექსუალური შევიწროების შესახებ და როცა სექსუალური შევიწროების კონკრეტული ფაქტები გამოვლინდა, აღმოჩნდა, რომ მოძალადის დასჯა კანონმდებლობას არ შეუძლია. რა კეთდება ამ მიმართულებით?
- ოჯახში ძალადობაზე გამოცდილება და დაგროვილი ცოდნა არსებობს, სექსუალური შევიწროება კი ახალი თემაა ჩვენთვის. ცოტა ხნის წინ გამოჩნდა, რომ ეს ძალიან მწვავე საკითხია. სექსუალური შევიწროება დაფარული პრობლემაა, ამაზე თვითონ მსხვერპლები არ ლაპარაკობენ. შარშან სხვა ქვეყნების პრაქტიკა დავამუშავეთ, შევისწავლეთ როგორი იყო სხვა ქვეყნების პრაქტიკა და ჩვენ როგორ შეგვეძლო რეგულირება. ამის საფუძველზე, დოკუმენტიც შევქმენით, მაგრამ ის უკვე მოძველდა და ახლა სხვა მიმართულებით წავედით. არასამთავრობო ორგანიზაციების და მოქალაქეების პეტიცია შემოვიდა და გემახსოვრებათ, ამან მაშინ როგორი არასერიოზული დამოკიდებულება გამოიწვია. „მიშტერებამდე“ დავიდა პრობლემა, რამაც ძალიან დაგვხია უკან. შემდეგ, როცა დევდარიანის და სხვა საქმეები გამოჩნდა, ყველამ დაინახა, რომ პრობლემა რეალურია. შევიწროების თემაზე ჯერ მხოლოდ ერთი საკონსულტაციო შეხვედრა გვქონდა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სახალხო დამცველის და პროფკავშირების წარმომადგენლებთან. ვინაიდან ეს სამართლებრივად ცოტა რთული დასარეგულირებელი საკითხია, მათთან კონსულტაციები გვჭირდებოდა. ამ საკითხზე არც კვლევებია იმდენი, რამდენიც, მაგალითად, ძალადობაზე. თუმცა, კანონპროექტს უკვე ვწერთ. სექსუალური შევიწროება ორ სფეროში გვხვდება. ერთია დასაქმების ადგილი და მეორე – საჯარო სივრცე. დასაქმების ადგილი შეიძლება იყოს კერძო და საჯარო, საჯაროში რაღაც მინიმალური რეგულაციები არსებობს და აქ უფრო დაცულია ქალი, კერძო სივრცეში კი არანაირი რეგულაცია არ არსებობს. შეიძლება, სახალხო დამცველთან წახვიდე დისკრიმინაციაზე იდავო, მაგრამ ეფექტური მექანიზმი ესეც არ არის. ღია სივრცეში სექსუალური შევიწროების რეგულირება საერთოდ არ ხდება. ამიტომ, რამდენიმე მიმართულებითაა სამუშაო – ცვლილებები უნდა შევიდეს საჯარო სამსახურის კოდექსში, შრომის კოდექსში და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში. შეიძლება დაგვჭირდეს ცვლილებების შეტანა ანტიდისკრიმინაციულ კანონშიც. მთავარი დისკუსია მაინც აღსრულების მექანიზმზე მიდის. ნაწილი ორგანიზაციებისა, მათ შორის, პროფკავშირებიც, ფიქრობენ, რომ რეაგირების მექანიზმი შრომის ინსპექციას უნდა ჰქონდეს, მაგრამ შრომის ინსპექცია პრობლემურია იმ მიმართულებებითაც, რაც მისი მთავარი ამოცანაა, ამიტომ მეორე ნაწილი ფიქრობს, რომ რეაგირების მექანიზმი სახალხო დამცველს უნდა გადავცეთ, რადგანაც საქმეები ბუნებრივად სწორედ იქ იყრის თავს. ამას გარდა, სახალხო დამცველს აქვს კომპეტენცია, მისმა თანამშრომლებმა იციან, როგორ უნდა გააკეთონ პრობლემის იდენტიფიცირება, როგორ იმუშაონ მსხვერპლთან და ა. შ. ალბათ, ორ ალტერნატიულ პროექტს დავდებთ და შემდეგ გვექნება სამუშაო შეხვედრები თუ დისკუსიები. ამ პროექტის ინიცირებასაც, სავარაუდოდ, ისევ პარლამენტის გენდერული საბჭო მოახდენს.
- მიგაჩნიათ თუ არა სასკოლო სექსუალური განათლება იმ გზად, რომელმაც შეიძლება შეამციროს ფემიციდი და სექსუალური შევიწროება?
- ეს მე მნიშვნელოვანი კი არა, აუცილებელი მგონია. ის, რომ გოგონებს არა აქვთ სწორი ინფორმაცია ძალადობის და სექსუალური შევიწროების შესახებ, მათ ხელს უშლით სწორი დასკვნები გააკეთონ. ხშირად ხდება ისე, რომ ადანაშაულებენ საკუთარ თავს იმაში, რაშიც დამნაშავეები არ არიან. გოგონები ან არასწორი წყაროებიდან იღებენ ინფორმაციას, ან სულაც ვერ იღებენ და მერე ეს ძალიან ნეგატიურად აისახება მათ ცხოვრებაზე. თავის დროზე სკოლაში რომ მიმეღო ასეთი განათლება, ჩემთვისაც ძალიან კარგი იქნებოდა და მინდა, რომ ეს შესაძლებლობა ჩემს შვილს მაინც ჰქონდეს.
- რა იყო ხელისშემშლელი ფაქტორი თქვენთვის, როგორც ქალისთვის პოლიტიკაში თავის დასამკვიდრებლად? რა სპეციფიკურ დამოკიდებულებებს აკვირდებით თქვენი და სხვა ქალების მიმართ?
- ვცდილობ, არ მივაქციო ყურადღება, არ მინდა იმ პოზაში ჩავდგე, რომ ქალი და ვარ და იმიტომ მეშლება ხელი. ვცდილობ, ისე გადავლახო ბარიერები, რომ ამაზე ბევრი არ ვისაუბრო. თუმცა, ფაქტია, რომ პოლიტიკაში და საჯარო სივრცეში ქალის მიმართ კრიტიკა ბევრად უფრო აგრესიული, შეურაცხმყოფელი და გენდერული ნიშნით დამამცირებელია, ვიდრე კაცების მიმართ. ამას ძალიან კარგად ვხედავ და ბევრი მაგალითიც შემიძლია მოვიყვანო, მათ შორის ჩემთან დაკავშირებითაც. ბუნებრივია, როცა საჯარო სივრცეში ხარ, ყველას არ მოეწონება ის, რასაც აკეთებ. მაგრამ ქალის მიმართ მაშინვე იღვრება აგრესიის, შეურაცხყოფის ნიაღვარი და შესაბამისად, ქალს მოეთხოვება, რომ ემოციურადაც ასმაგად უფრო გამძლე იყოს, ვიდრე მამაკაცი. პოლიტიკა ყველგან და ჩვენთან კი, განსაკუთრებით მასკულინურია და მამაკაცების საქმედ ითვლება. პოლიტიკურ სივრცეში სოციალიზაციის ისეთი ფორმები არსებობს, რაც ქალისთვის დახურულია – საღამოს, ჭიქა ვისკიზე და სხვა. ბუნებრივია, რომ ეს ბევრ ბარიერს ქმნის. ვერ ვიტყვი, რომ ყოველდღიურ რეჟიმში ვაწყდები უპატივცემულობას კოლეგების მხრიდან, ჩემი თავი ძლიერ ადამიანად მიმაჩნია, თუმცა, საზოგადოებაშიც და პოლიტიკურ სისტემაშიც ბევრი ისეთი წნეხია ქალებისთვის, რომლებიც მამაკაცებისთვის არ არის.
