იდა ბახტურიძე 2011-2013 წწ. იყო ქალთა ფონდის თანამშრომელი. მონაწილეობდა კვლევით პროექტებში, ძირითადად, ოჯახში და ქალთა მიმართ ძალადობის მიმართულებით. ამჟამად მუშაობს საერთაშორისო ორგანიზაციაში - „ევროპელი ქალები საერთო მომავლისათვის“ (WECF) საქართველოს ოფისში, გენდერული პროგრამების კოორდინატორად. იდა არის ერთ-ერთი ავტორი პლატფორმისა „ქალები საქართველოდან“. გარდა პროფესიული საქმიანობისა, ის აქტიურად არის ჩართული ფემინისტურ აქტივიზმში 2011 წლიდან. იდას კვლევის ინტერესებია: ქალების ზეპირი ისტორიები; ფემიციდი და გენდერული ძალადობა; მიგრაციის ფემინიზაცია; თანამედროვე ფემინისტური აქტივიზმი საქართველოში; ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობა და გენდერული კვოტები, ქალთა შრომითი უფლებები და ეკონომიკური გაძლიერება.
ნინო ბექიშვილი: - ქალთა მოძრაობა რამდენიმე საკითხზე მუშაობს – ფემიციდი, სექსუალური შევიწროება, ოჯახში ძალადობა, გენდერული კვოტები, – რომელთაგანაც, ცოტა ძნელი სათქმელია, რომელია უფრო მწვავე და მნიშვნელოვანი. თქვენთვის რომელია ყველაზე მწვავე და სასწრაფოდ მოსაგვარებელი?
იდა ბახტურიძე: - ყველა ამ საკითხს ერთმანეთზე გადაჯაჭვულად ვუყურებ. კვოტირებაზე ამიტომაც წამოვიწყეთ საუბარი, რომ ძალადობას, ფემიციდს და სექსუალური შევიწროებას ვერ ამოვფხვრათ, თუკი ჩვენ, ქალები არ მივიღებთ მონაწილეობას პოლიტიკის შექმნაში. ასე ფიქრობს ქალთა მოძრაობის ძირითადი ბირთვი და ასეა პერსონალურად ჩემთვისაც. კვოტებიც საერთო კონტექსტში უნდა განვიხილოთ – ქალების მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. კვოტირებით თუ კვოტების გარეშე, ამას ჩემთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. კვოტების ადვოკატირების პროცესში იმიტომ ვარ ჩართული, რომ უბრალოდ, სხვა გზას ვერ ვხედავ.
- რა იყო გენდერული კვოტების ჩავარდნის მიზეზები და როგორ ფიქრობთ მუშაობის გაგრძელებას ამ მიმართულებით? თითქოს ყველაფერი, რაც გასაკეთებელი იყო, გაკეთდა, არის საერთაშორისო ზეწოლაც, გვპირდებოდნენ, მაგრამ კანონი მაინც ვერ მივიღეთ.
- ამ პარალმენტთან ვცადეთ, წინა პარლამენტთანაც ვცადეთ და ახლა ვფიქრობთ, რომ ამ ეტაპზე პარალმენტთან „ქალთა მოძრაობის“ მუშაობის რესურსი ამოწურულია. ამ ინიციატივას მეტჯერ აღარ დავაყენებთ. თითქოს კვოტებს მხარდამჭრები ჰყავდა მთავრობაშიც, მაგრამ ვნახეთ, რომ ვერ მოახერხეს გაეტანათ. ვფიქრობ, თვითონ თუ ექნებათ სურვილი, ჩვენ გარეშეც შეუძლიათ გააკეთონ. ქალთა მოძრაობა კანონის იმ ვერსიას უჭერდა მხარს, რომელიც შევიტანეთ. რამდენადაც ვიცი, ქართულ ოცნება ფიქრობს კიდევ ერთხელ დააყენოს კენჭისყრაზე ამ კანონპროექტის მოდიფიცირებული ვერსია – მაჟორიტარების კომპონენტი შემოიტანონ, პროცენტი დაწიონ და ა. შ. რასაც მაშინაც გვთავაზობდნენ. გვაქვს არგუმენტები, რატომაც არ ვუჭერთ ამ ვერსიას მხარს.
- რა არგუმენტები გაქვთ?
- გვთავაზობდნენ, რომ კვოტები გადავანაწილოთ მაჟორიტარულ და პროპორციულ სიაში. ჩვენი სისტემით პარალმენტში გარანტირებულად ვიღებდით მინიმუმ 38 ქალს. თუკი მაჟორიტარებადაც რომელიმე პარტია დაასახლებდა ქალებს, ეს რიცხვიც დაემატებოდა ამ 38-ს. არ არსებობს გარანტია, რომ მაშორიტარული წესით ქალებს აირჩევენ, ოლქები ერთმანდატიანია და ქალი რომ გავიდეს, მაშინ ყველა პარტიამ ქალი უნდა დაასახელოს. პროპორციული 25%-იანი სია კი ისაა, რაც უკვე გვაქვს და არ გვსურს, რომ კანონად ვაქციოთ. გვინდა, რომ მიღებულმა კანონმა რეალურად შეცვალოს ქალთა რაოდენობა პარალმენტში. ჩვენი კანონპროექტის მიხედვით გარანტირებულად ვიღებდით მთელი პარლამეტის მინიმუმ 25%-ს, რაც მიახლოებულია მსოფლიო სტანდარტით გათვალისწინებულ 30 პროცენტთან. მმართველი პარტიის შემოთავაზებული მოდელით ეს გამორიცხულია. კიდევ ერთ ფორმალობას, კანონის ან რეგულაციის სახით, არ ვემხრობით. ისინი გვპასუხობენ, რომ სამომავლოდ, 2024 წლის არჩევნებში მაჟორიტარული სისტემა ისედაც უქმდება და ავტომატურად, პროპორციულ სიებში ყოველი მესამე იქნება ქალი.
- უკანასკნელ თვითმმართველობის არჩვენებზეც ძალიან მცირეა არჩეულ ქალთა რიცხვი. მაგალითად, მარნეულში არც ერთი ქალი დეპუტატი არ აირჩიეს. არიან თუ არა ქალთა მოძრაობაში ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალები? მუშაობთ თუ არა მათთან?
- „ქალთა მოძრაობას“, სამწუხაროდ, ახლა არა აქვს იმხელა რესურსი, რომ რეგიონებში, და უშუალოდ, კანდიდატ ქალებთან ვიმუშაოთ. გვქონდა იდეა, რომ კანდიდატი ქალებისთვის დაგვეჭირა მხარი, მაგრამ აქ შემოდის პარტიებისთვის მხარდაჭერის თემა, ჩვენ კი არ გვინდა, რომ მოძრაობა აფილირებული იყოს რომელიმე პოლიტიკურ პარტიასთან. მაგალითად, ელენე ხოშტარიას, მერობის კანდიდატ ქალს, „ქალთა მოძრაობის“ ბევრი წევრი უჭერდა მხარს, მაგრამ მოძრაობას ერთიანი მხარდაჭერა არ გამოუხატავს, რადგან ის დამოუკიდებელი კანდიდატი არ ყოფილა. თუკი მუშაობ იმისთვის, რომ რომელიმე ქალი კანდიდატი გავიდეს, ბუნებრივად უჭერ მხარს კონკრეტულ პარტიას. ვფიქრობ, ეს არ უნდა გავაკეთოთ, ჩვენ ქალთა უფლებადამცველები ვართ და პარტიების საქმიანებობაში არ ვმონაწილეობთ.
„ქალთა მოძრაობაში“ არიან არა მხოლოდ ეთნიკური უმცირესობების, არამედ, სხვადასხვა უმცირესობების წარმომადგენლები. მოძრაობაში თავისთავად მწიფდება რაღაც თემები. სულ ვამბობ, რომ ჩვენ, აქტივისტებიც გავიზარდეთ, საკუთარი თავის რწმენა და ძალა მოგვემატა იმისთვის, რომ ჩვენგან განსხვავებული ქალების უფლებებიც დავიცვათ. პირველი თემა, რომელიც წამოვწიეთ, იყო ძალადობა, ეს ყველას გვეხება ჩვენი ეთნიკურობის, რელიგიის და სექსუალური ორიენტაციის მიუხედავად. რაღაც თემები თითქოს თავისთავად შემოდის – მაგალითად, ტრანსგენდერი ქალების თემა. შეიძლება, ქალთა მოძრაობა ვერ ფარავს ყველა ჯგუფის ინტერესებს, მაგრამ ეს გამოწვეულია არა იმით, რომ სენსიტიურობა არ არსებობს, არამედ იმით, რომ თვითონ მოძრაობაში არ მომწიფდა რესურსი. როცა რომელიმე საკითხს წამოვწევთ, ის არასდროს არ რჩება ერთი აქციის ფარგლებში და გრძელვადიან პერსპექტივაში განვიხილავთ ხოლმე. მაგალითად, ძალადობასა და კვოტირებაზე უკვე წლების განმავლობაში ვმუშაობთ და სხვადასხვა ინიციატივებს ვაყენებთ. ამიტომაც, ცოტა ფრთხილად ვუდგებით წამოსაწევ თემებს.
- ამ ბოლო დროს ქალთა მოძრაობამ აქტიურად დაიწყო ლაპარაკი ტრანსგენდერი ქალების პრობლემებზე. ეს ჩვენი საზოგადოების ყველაზე მოწყვლადი სოციალური ჯგუფია, რომელის წევრებიც ხშირად არიან ფემიციდის მსხვერპლები, რომ აღარაფერი ვთქვათ ყოველდღიურ ფიზიკურ შეურაცხყოფასა და დამცირებაზე, რომელსაც ისინი აწყდებიან თითქმის ყველგან – ოჯახსა და საზოგადოებაში. აქცენტი 8 მარტის აქციის დროს ტრანგენდერებისთვის მათი სექსუალური იდენტობის პასპორტში აღიარებაზე გაკეთდა. რა ვითარებაა ახლა?
- როცა წლევანდელ რვა მარტს ვგეგმავდით, სწორედ მაშინ განიხილებოდა კვოტების საკითხი და ვფიქრობდი, რომ აქციის პოლიტიკური მონაწილეობის თემაზე გამართვა წაეხმარებოდა ამ კანონს. თუმცა, როცა ჯგუფში გამოკითხვა გაიმართა იმაზე, თუ ვის რა საკითხი მიაჩნდა წელს მნიშვნელოვნად, აღმოჩნდა, რომ უმრავლესობამ ტრანსგენდერი ქალების პრობლემების თემაზე აქციის გამართვას დაუჭირა მხარი და ხმის მიცემის პრინციპით ასეც გადაწყდა. ვითხოვთ, რომ სქესის შეცვლის პროცედურა პირადობის მოწმობაში არ იყოს გადაჯაჭვული სქესის შეცვლის ოპერაციასთან. ვიცით, რომ ტრანსგენერი ადამიანების ნაწილს არც უნდა ამ რთული ოპერაციის გაკეთება. მივმართეთ იუსტიციის მინისტრს რომ თემის წევრებთან ერთად შეგვხვედროდა ამ საკითხზე სალაპარაკოდ. გვაქვს ჩვენი მოსაზრება, როგორ შეიძლება ეს გაკეთდეს – თუკი ადამიანს აქვს ექიმის მიერ დადასტურებული დიაგნოზი, რომელსაც კოლეგიალურად მიიღებს ფსიქიატრთა მთელი ჯგუფი და დასკვნა, რომ ტრანსგენდერია, მას უნდა შეეძლოს სქესის შეცვლა პირადობის მოწმობაში. 1000 ხელმოწერით შეტანილ პეტიციაზე პასუხი არ გაუციათ, გამოხმაურება არ ყოფილა. პარლამენტის ტრიბუნიდან მივიღეთ იუსტიციის მინისტრის მოადგილის პასუხი, რომ იუსტიციის სამინისტროს ამ საკითხებზე კომპეტენცია არ გააჩნია და საჭიროა კოორდინირებული მუშაობა. თუმცა, ვერ დავინახე, რომ იუსტიციის სამინისტრო აპირებს თუნდაც მხოლოდ კოორდინირების საკუთარ თავზე აღებას. ამიტომ, ახლა გვინდა მივმართოთ სახალხო დამცველს, რომ შექმნას უწყებათშორისი საკოორდინაციო საბჭო და დავიწყოთ ერთობლივი მუშაობა. ის, რომ იუსტიციის სამინისტრომ პასუხიც კი არ მოგვწერა, არ ნიშნავს, რომ ჩვენ ამ მიმართულებით აღარ ვიმუშავებთ, ეს მიმდინარე საკითხია. ამ თემას კიდევ არაერთი აქცია და აქტივობა მიეძღვნება, რადგან არ ვივიწყებთ ხოლმე იმ საკითხებს, რომელთაც წამოვწევთ.
- აღმოჩნდა, რომ ფემიციდის მსხვერპლი ქალების უმეტესობა მიმართავდა პოლიციას, ითხოვდა დაცვას და შველას, მაგრამ სახელმწიფომ არაფერი გააკეთა მათი სიცოცხლის გადასარჩენად. როგორ ფიქრობთ, რა არის გასაკეთებელი ამ მიმართულებით? ვგულისხმობ არა მარტო კანონს, რომელიც აუცილებლად მისაღებია, არამედ, სხვა, კომპლექსურ ღონისძიებებსაც.
- სულ ვიფიქრობ იმაზე, რა ვერ გავაკეთეთ ჩვენ ყველამ – სახელმწიფომ და არასამთავრობო სექტორმა იმისთვის, რომ ფუნდამენტური პრობლემები არ გვქონდეს; როგორ ვერ შევძელით გადაგვერჩინა ის ქალები, რომლებიც გამოდიან და შველას ითხოვენ, ამბობენ, რომ ძალადობის მსხვერპლები არიან. თვითკრიტიკული ვარ, სულ ვფიქრობ, რომ ვერ შევძელით მიგვეღწია იმისთვის, რომ სამართალდამცავებმა მუშაობა ისწავლონ. თუმცა, მერე ვცდილობ ხოლმე, შევადარო, რა ხდებოდა რამდენიმე წლის წინ. ჩემთვის დამანგრეველი იყო ბარნოვზე მომხდარი მკვლელობა. პირველად 2014 წელს შემეშინდა, როცა ქალების მკვლელობების ტალღა იყო, ვერაფერს ვაკეთებდით და ვუყურებდით, როგორ კლავდნენ მოძალადეები ქალებს და მეორედ – ახლა. მაშინ „ქალთა მოძრაობა“ გამოვიდა დიდი აქციით და თქვა, რომ ამას არ შევეგუებოდით. მანამდე 2014 წლის მარტში, აპრილში და მაისში თვეში რამდეჯერმე მივდიოდით შსს-სთან და მოვითხოვდით, გამოსულიყო მინისტრი და ეთქვა, რომ ეს სხვა მასშტაბის სოციალური პრობლემაა და სამინისტრო ამაზე დაიწყებდა მუშაობას. თვეების განმავლობაში ეს ვერ ვათქმევინეთ. რა თქმა უნდა, 2014 წლის მერე ბევრი რამე შეიცვალა, პოლიტიკოსებმა დაიწყეს ამ თემაზე ლაპარაკი, მოვლენას სახელი დავარქვით. დღეს ვამბობთ, რომ ძალადობის პრობლემა გვაქვს, მაგრამ მერე იწყება ახსნა, რომ სოციალური გაჭირვებაა და იმიტომ კლავენ, ნარკომანიის პრობლემაა და იმიტომ კლავენ, ქალები ცუდად იქცევიან და იმიტომ კლავენ. თუმცა, დღეს უკვე ვაღიარებთ, რომ ფემიციდის პრობლემა გაქვს. ეს ხომ მკვლელობებს ვერ აჩერებს, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანია, რადგან პრობლემის აღიარებიდან იწყება მოგვარების გზების ძიება. რამდენიმე წელია მოვითხოვთ, მაგრამ შსს-ში მხოლოდ ახლახან შეიქმნა სპეციალური დეპარტამენტი, რომელიც ამ საკითხებზე იმუშავებს. სამინისტროში მოვიდნენ ადამიანები, რომელებმაც გაიგეს, რომ ეს ძალიან სპეციფიკური დანაშაულია და განსხვავებული მიდგომები სჭირდება. კონტურები კი შეიცვალა, მაგრამ დროა საჭირო, რომ შედეგზე გავიდეთ და ქალები აღარ მოკლან. ილუზია, რომ აღარ იძალადებენ და არავის აღარ მოკლავენ, არა მაქვს, მაგრამ შსს-მ უნდა ისწავლოს რისკების შეფასება და შემაკავებელი ორდერის მოფრიალე ადამიანმა მაინც აღარ უნდა მოკლას ქალი. ის ქალები მაინც უნდა გადავარჩინოთ, რომელებიც პოლიციაში მიდიან ან ჩვენამდე მოდიან და შველას ითხოვენ.
- მიგაჩნიათ თუ არა გოგონების სექსუალური განათლება იმ გზად, რომელმაც შეიძლება შეამციროს ფემიციდი და სექსუალური შევიწროება და რა როლი შეიძლება ითამაშოს აქ სკოლამ? სხვა რა პრევენციული ზომების გატარებაა საჭირო?
- შეიძლება ბანალურია, მაგრამ მაინც განათლებასთან მივდივართ. სექსუალური განათლება უმნიშვნელოვანესია, რადგან მის გარეშე, შეიძლება, ქალი ადვილად გახდეს სექსუალური შევიწროების მსხვერპლი, არასწორ დროს გახდეს დედა, ხმა არ ამოიღოს ძალადობაზე. იწყებ სექსუალურ ცხოვრებას და არ იცი, რა პასუხისმგებლობების წინაშე გაყენებს ეს, როგორც ინდივიდს. როგორ უნდა აირიდო თავიდან არასასურველი ორსულობა, საქართველოში აბორტი ისევ რჩება ქალებისთვის მთავარ თავდაცვის საშუალებად. ეს ინდიკატორია იმისა, რომ ქვეყანაში სექსუალური განათლების სერიოზული პრობლემა გვაქვს. ჩვენ ჯერ არ გაგვიკეთებია არაფერი განათლების სისტემაში საიმისოდ, რომ გავზარდოთ დამოუკიდებელი ადამიანი, არ ვასწავლით სკოლაში გოგონებს, რომ მათაც აქვს სრულფასოვანი სექსუალური ცხოვრების უფლება. ეს კომპლექსურ პრობლემებს აჩენს ქალის ცხოვრებაში და შესაბამისად, საზოგადოებაშიც. მარტო გენდერის განმარტება კი არ უნდა ვასწავლოთ, არამედ, არ უნდა მივაწოდოთ მოდელი, რომ ქალმა მარტო შვილები უნდა გაზარდოს და მერე ამ შვილებმა, კაცებმა უნდა გადაარჩინონ სამყარო. შვილებს ვზრდით ისე, რომ თითქოს კაცია შემომტანი და გამოდიხარ მერე საზოგადოებაში და ყველაფერი გიწევს – მუშაობაც, სახლის საქმეც, შვილების აღზრდაც. მერე ხვდები, მითი იყო ის ყველაფერი რაც მოგაწოდეს, რომ არ გაგიმართლა და სწორ კაცს ვერ შეხვდი. შეიძლება ქალს აღმოაჩნდეს რესურსი და ოჯახის ფინანსურად უზრუნველყოფა შეძლოს, მაგრამ ამის გამო კაცს, რომელიც კარგად ზრდის ბავშვებს, კომპლექსი არ უნდა გავუჩინოთ. ეს წარმოშობს ძალადობასაც, იმედგაცრუებასაც. მინახავს ბევრი ქალი, რომელსაც საერთოდ არ უნდა შვილი, მაგრამ ამას ვერ იტყვის იმიტომ, რომ ჩაიქოლება.
- რა პერსპექტივა აქვს ქალთა მოძრაობას და რა სჭირდება მას გავლენის მოსაპოვებლად?
- ქალთა მოძრაობა, სამწუხაროდ, დღემდე ვერ შეთანხმდა, რა იდეოლოგიურ პლატფორმაზეა და გრძელვადიანი გეგმებიც, შესაბამისად, არა აქვს. ყველა ის საკითხი, რაც ქალებს უქმნის პრობლემას, შეიძლება მოხვდეს „ქალთა მოძრაობის“ დღის წესრიგში. ჯერ არ ვიცით, ხვალ რა საკითხი შეიძლება იყოს პრიორიტეტული. რახან რესურსი მცირეა, ვცდილობთ, რომ იმაზე მეტი არ წამოვიკიდოთ, რასაც გავწვდებით. ყველა საკითხს, რასაც წამოვაყენებთ, პროცესში უნდა მივყვეთ და ჩვენს მუშაობას ცვლილებები უნდა მოყვეს. ჩვენი ძირითადი საქმიანობების მიღმა, რასაც ვაკეთებთ – ვიღაც ჟურნალისტი ვართ, ვიღაც იურისტი, ვიღაც არასამთავრობო სექტორშია, ვიღაც სახელმწიფო სამსახურშია. მაგრამ ქალები ვართ და თუკი გვინდა, რომ რეალობა შევცალოთ, შეძლებისდაგვარად უნდა ჩავერთოთ „ქალთა მოძრაობაში“ და მინიმუმ, სოლიდარობის განცდა გაგვიჩნდეს იმ ქალების მიმართ, ვინც ან მუშაობს ძალადობის შესამცირებლად ან თვითონ ებრძვის ძალადობას. სოლიდარობის განცდა და გამოხატვა ბევრ რაღაცას ცვლის. როცა თანამოაზრეები გაგვიჩნდება და მოძრაობა არ იქნება მხოლოდ თბილისში მოქცეული, ბევრი რამე შეიცვლება. რეგიონებში რომ ჩავდივარ, მინახავს, როგორი იმედია ქალებისთვის ის ქალები, რომლებიც მათსავით აზროვნებენ, მაგრამ გვერდით არ ჰყავთ. იმიტომაც ვსაუბრობთ საჯაროდ, მედიით, რომ ყველა სოფელში და პატარა ქალაქში, შეიძლება, ვერ ჩავიდეთ, მაგრამ ასე მაინც მივაწვდინოთ ჩვენი ხმა ქალებს – ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.