ბოლო სიტყვაც ქალს: რეალური ქართული ოჯახები და ზრუნვის თეორია პრაქტიკაში

ცოტა ხნის წინ ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონალურმა ბიურომ გამოაქვეყნა ჩემი სტატია – „თავდაყირა: ქართველი ქალების კონტრკინო, თანაცხოვრება და ზრუნვით ტარება“ – სადაც თანაარსებობაზე ვსაუბრობ. მასში დავწერე იმის შესახებ, თუ როგორ შეუძლიათ ინდივიდებს, შექმნან თანასწორი ურთიერთობა ზრუნვის გარშემო და შეცვალონ ოჯახის, როგორც ცნების განმარტება (ნადირაშვილი, 2023). ამ იდეას უკვე წლებია ვუტრიალებ და ვებღაუჭები; თეორიის ნაპერწკალს ვეძებ ყოველდღიურ ცხოვრებაში. შესაბამისად, როდესაც თბილისში ჩამოვედი ერთწლიანი კვლევის ჩასატარებლად, ჩემდა უნებურად დავინტერესდი ერთად მცხოვრები ქალების ურთიერთობებით. დასაწყისშივე, ამ კონკრეტულ სტატიაზე ფიქრისას, ტერმინოლოგიის პრობლემა წამოიჭრა. რომელი სიტყვით შემეძლო, აღმეწერა ჩემი რესპონდენტები, როგორც წყვილები? ზოგჯერ ისინი კარგად ერგებოდნენ ოჯახის ტრადიციულ განმარტებებს, მაგრამ უმეტესად უფრო კომპლექსური ურთიერთობებით ვიყავი მოხიბლული. ამ დილემას კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი კითხვა მოჰყვა: მაინც, რა არის ოჯახი? სწორედ ამის გასარკვევად მინდა მოგიყვეთ სამი ერთად მცხოვრები ქალების წყვილის – მულისა და რძლის, დედა-შვილისა და დეიდა-დისშვილის – შესახებ.

სანამ ინტერვიუებს ჩავიწერდი, სამეცნიერო ლიტერატურის მოძიება მინდოდა ქართველი ოჯახების შესახებ, მაგრამ გავიაზრე, რომ არანაირი აკადემიური ან სტატისტიკური მტკიცებულება არ არის საჭირო იმის გადმოსაცემად, რომ ოჯახის ცნება განუყოფელია ქართველებისთვის. რატომ მივდივართ ბიძაშვილის ბიძაშვილის სიძის დაკრძალვაზე? ოჯახი. ვისი ბედნიერებაა ხშირად უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე საკუთარი? ოჯახის. რა ინარჩუნებს ჩვენს ტრადიციებს, ენას, ერს? ოჯახი. მიუხედავად ამისა, ის, რაც ასე გავლენიანია ქართველების ცხოვრებაში, უმეტესად გაურკვეველი რჩება, როდესაც დეტალებზე ვსაუბრობთ. დიდი ხნის განმავლობაში, ოჯახის ერთეულის განსაზღვრისთვის ანთროპოლოგები ჯორჯ მარდოკის (1949) განმარტებას მიმართავდნენ: ოჯახი იყო სოციალური ჯგუფი, რომელსაც ჰქონდა საერთო საცხოვრებელი და მოიცავდა ეკონომიკურ და რეპროდუქციულ ურთიერთობებს. მარდოკისთვის (იქვე), იგი აერთიანებდა საპირისპირო სქესის სულ მცირე ორ ადამიანს, რომლებსაც ჰქონდათ სექსუალური ურთიერთობა და ცხოვრობდნენ ბავშვებთან ან მშობლებთან ერთად. ამ სტატიაში რესპონდენტების არცერთი წყვილი არ წარმოადგენს ასეთ ტრადიციულ ოჯახს; თუმცა, უკვე ათწლეულებია, რაც ისინი ერთად ცხოვრობენ; ურთიერთპატივისცემაზე, მზრუნველობასა და სიყვარულზე აგებენ ურთიერთობებს.

რადგან ქალები ტრადიციულად იყვნენ და კვლავაც არიან ოჯახის ცნებასთან გაიგივებულნი, არსებობს უამრავი სტერეოტიპი და მოლოდინი, რომლებიც ოჯახში მათი როლის გარშემო წარმოიქმნება. საოჯახო სამუშაო საქართველოში მკაცრად არის სეგრეგირებული კაცებსა და ქალებს შორის (UNDP & UNFPA, 2020). ეს ნიშნავს, რომ ქალები ასრულებენ იმ საქმეს, რასაც სოციუმი მათგან მოელის: დალაგება, საჭმლის მომზადება, ბავშვების მოვლა. როდესაც რესპონდენტებს ჰკითხეს, თუ რამდენად ხშირად მონაწილეობდნენ მათი მამები ამ რუტინულ საოჯახო საქმეებში, 78-მა პროცენტმა უპასუხა: „არასდროს“ ან „იშვიათად“. გამოკითხული სამი ქალიდან ორმა თქვა, რომ ძირითადად ან ყოველთვის ისინი ზრუნავდნენ ბავშვებზე. ქალები უფრო ხშირად არიან ჩართულნი აუნაზღაურებელ ზრუნვის შრომაში და მათ მიერ ზრუნვაში დახარჯული დრო ხუთჯერ აღემატება კაცების მიერ დახარჯულ საშუალო დროს (UN Women, 2022). ირონიულია, რომ მაინც კაცები ითავსებენ „ოჯახის უფროსის“ როლს. ვვარაუდობ, რომ ამის ერთ-ერთი მიზეზი ეკონომიკური კონტექსტია. მაგალითად, 2020 წლის მონაცემებით, გამოკითხულ ოჯახებში, სამჯერ მეტ შემთხვევაში, მარჩენალი კაცია (UNDP & UNFPA, 2020). ამ და სხვა ფაქტორების მიღმა, საინტერესოა, რომ კაცების 68% და ქალების 34% ეთანხმება, რომ „საბოლოო სიტყვა ოჯახში კაცს უნდა ეკუთვნოდეს“ (UNDP & UNFPA, 2020). რა ხდება, როცა ოჯახში ორივე „უფროსი“ ქალია?

დასავით

თამო და მაია თავიანთი პატარა ქუჩის ყველაზე მაღალ კორპუსში, მეცამეტე სართულზე ცხოვრობენ. მაია ძალიან გრძელ ისტორიას მოკლედ მიყვება: „თამო რომ გადმოვიდა ჩვენთან საცხოვრებლად, მე ლენინგრადში [დღეს, სანქტ-პეტერბურგი] ვიყავი. როცა დავბრუნდი, თამო იყო ძალიან პატარა და როგორც პატარა დას, ისე აღვიქვამდი“. თამო (რძალი) და მაია (მული) ერთად ცხოვრობდნენ. ერთად გამოიარეს თამოს ფეხმძიმობისა და მაიას ძმისშვილების ბავშვობის პერიოდი. მას შემდეგ, რაც თამო და მაიას ძმა განქორწინდნენ, თამო და ბავშვები სხვაგან გადავიდნენ საცხოვრებლად. მაიასთან ისინი პანდემიამ დააბრუნა. იზოლაციის კონტექსტში, თამო და ბავშვები ისევ მაიასთან გადმოვიდნენ, დაუბრუნდნენ ერთმანეთს. მაია და თამო ჩემი დეიდა და ბიცოლა არიან. იმ ათი თვის განმავლობაში, რაც მე მათთან ერთად ვცხოვრობ, ვხედავ, როგორ იყოფენ საშინაო საქმეებს. მაია – ქვედას, თამო კი ზედა სართულს ალაგებს. მაია საჭმელს აკეთებს და თამოს პროდუქტები მოაქვს. დღეს, თამოს უფროსი შვილი 25 წლისაა, თვითონაც დედაა. მაია და თამო ერთად უვლიან თამოს ახალ შვილიშვილს და გუნდივით ზრუნავენ თამოს მეორე შვილზეც, რომელიც მათთან ცხოვრობს.

ინტერვიუს დროს, თამო და მაია სტუმრების დასახვედრად ემზადებიან, კუჭმაჭს აკეთებენ და ყველს ჭრიან. სამზარეულოში ძალიან ცხელა და მე ისევ ოჯახის ცნებაზე მეფიქრება. ქართველი სოციოლოგი გ. ლოგუა (1976) ოჯახს განმარტავს, როგორც ჯგუფს, რომელიც დაფუძნებულია ქორწინებასა და ნათესაობაზე; უფრო ვიწრო მნიშვნელობით კი ამ ცნებით აღინიშნება მხოლოდ ცოლქმრული წყვილი და მათი შვილები. კი, კაცის გამო შეხვდნენ თამო და მაია ერთმანეთს; თუმცა, დღეს ისინი ირჩევენ თანაარსებობას, რომანტიკული პარტნიორების ან რაიმე სამართლებრივი ურთიერთკავშირის გარეშე.

თამოც ამბობს, რომ მაიასთან გადმოსვლა მისთვის ოჯახში დაბრუნებას ნიშნავდა: „როგორც ჩემი საკუთარი ძმა არის, ან და იქნებოდა, ისე ვუყურებ და არა როგორც მერე შეძენილს. იმიტომ რომ, უკვე ჩემებთან არ მიცხოვრია ამდენი წელი, რამდენიც მაიასთან ერთად მიცხოვრია. ამიტომ ის, რომ უცხო არის ჩემთვის ან რაღაცა მერიდებოდეს... შეიძლება, ვთქვათ, მაგასთან უფრო გახსნილი ვიყო, ვიდრე ჩემს ძმასთან და ეგრეც არის“. მაიას ინტერვიუშიც ჩანს ეს მიმნდობი დამოკიდებულება, „შეიძლება მაკასთან, ჩემს დასთან, ისეთი გახსნილი არ ვიყო, როგორც თამოსთან... თამოსთან ყველაფერს ვამბობ. მე რაღაცა პრობლემები რომ მქონია და რაღაცა რომ ყოფილა, პირველი, ვისაც ვენდობი, არის თამო“.

იმის მიუხედავად, რომ ამ ნდობას მაია და თამო არ არქმევენ ზრუნვას, ზრუნვა მათი ორმხრივი ურთიერთობის განუყრელი ნაწილია. თამო იხსენებს პანდემიის პერიოდს: „კოვიდი რომ დამემართა, არ ვიცი, მაია რომ არ ყოფილიყო, სხვა მომვლელი არ მყავდა“. როუზ ჰეკმენი (2023), თავის ახალ წიგნში ემოციური შრომა, შრომის ამ ფორმას ახასიათებს, როგორც ემოციების ცვლილებას/მორგებას, რასაც ინდივიდი ახორციელებს იმისთვის, რომ სხვის ემოციებზე დადებითად იმოქმედოს. ეს ხდება როგორც ფორმალურ, ასევე არაფორმალურ გარემოში, მაგრამ ხშირად ქალების ტვირთია. ასეთი სამუშაო, მაშინაც კი, როცა შემჩნეულია, მაინც აუნაზღაურებადი რჩება. ფიზიკური ზრუნვისა და საოჯახო შრომის გარდა, მაიასა და თამოს ურთიერთობა ემოციურ ურთიერთზრუნვასაც მოიცავს – პრობლემების განხილვას, პირადი სირთულეების ერთად დაძლევასა და წარმატებების გაზიარებას.

სხვები უცნაურად მიიჩნევენ ყოფილი მულისა და რძლის თანაცხოვრებას და ხშირად ეუბნებიან ამას როგორც თამოს, ასევე მაიას, მაგრამ თავად ისინი თავიანთ ოჯახს არაბუნებრივად არ აღიქვამენ. წინა სტატიაში ვახსენე, რომ „ადამიანობამ, რომელიც გააზრებულად იქმნება ურთიერთობაში, შეიძლება შეცვალოს ჩვენი საზოგადოების ამჟამინდელი იერარქიული და უთანასწორო პარადიგმები“ (ნადირაშვილი, 2023).  თუმცა, ეს ურთიერთდამოკიდებულება არ ართმევს ადამიანებს ავტონომიას. ამის ნაცვლად, ურთიერთობა თანასწორი ხდება და იწყება დისკრიმინაციულ სტატუს-კვოსთან ბრძოლა. თამო და მაიაც, შეიძლება გაუაზრებლად, ებრძვიან სტატუს-კვოს და იმარჯვებენ კიდეც. იყალთოზე თანასწორი უფლებების მქონე ორი ქალი ქმნის ოჯახს.

მეგობარივით

ამასობაში, მუხიანში დედა-შვილი სამზარეულოში სხედან და ყავას სვამენ. ცოტა ხნის წინ თმა შეიღებეს ვარდისფრად და ლურჯად – ეს მათი გართობის ერთ-ერთი ხერხია. ხათუნამ და მანანამ ხათუნას ცხოვრების 43-ივე წელი ერთად გაატარეს. ოჯახი აფხაზეთის სოფლიდანაა. ადრე მანანა ტრადიციული დიასახლისი იყო და სახლის სამუშაოს ასრულებდა – უვლიდა სამ შვილსა და მეუღლეს. 90-იან წლებში, თბილისში დევნილებად იძულებით გადმოსვლის შემდეგ, დედა-შვილის ურთიერთობა თანაბარ პარტნიორობაში გადაიზარდა. დედაქალაქში, ხათუნამ მნიშვნელოვანი პასუხისმგებლობა აიღო და უმცროს და-ძმებზე დაიწყო ზრუნვა, რადგან დედა იძულებული გახდა, ბაზარში ემუშავა. მანანა ინტერვიუში აღიარებს: „შეიძლება ითქვას, რომ ხათუნას და მის დას უფრო დიდი ფიზიკური და ემოციური წვლილი მიუძღვით თავიანთი პატარა ძმის აღზრდაში, ვიდრე მე“.

მართლაც, ბავშვები ადრეული ასაკიდან ითვისებენ ზრუნვისა და საშინაო საქმის პასუხისმგებლობებს (Camilletti, 2017). ასაკის ზრდასთან ერთად, ზრუნვის ეს წნეხი გენდერის მიხედვით ნაწილდება და უარყოფითი გავლენა აქვს გოგონებზე (იქვე). მიუხედავად ამისა, ხათუნასა და მანანას შემთხვევაში ზრუნვამ ისინი დააახლოვა. მანანა აღნიშნავს: „ხათუნა და მე ერთნაირად ვართ ჩართულები მისი უმცროსი ძმის ცხოვრებაში. ეს ძალიან გვაკავშირებს“. ხათუნა ეთანხმება და ამატებს, რომ როდესაც მისი რომელიმე ძმა სახლშია, მანანა და ის ერთი გუნდივით მოქმედებენ, რომ უმცროსი (თუმცა სრულწლოვანი) ძმები კომფორტულად იყვნენ; ორივე ისე ზრუნავს მათზე, როგორც შვილებზე.

დღეების უმეტესობას მანანა და ხათუნა ერთად ატარებენ. ყველა სხვა რესპონდენტისგან განსხვავებით, ინტერვიუს დასაწყისში ორივე ამბობს, რომ მათთვის იდეალურ სამყაროში მარტო არ იცხოვრებდნენ. მანანა აღნიშნავს, რომ ადამიანების უმეტესობას არ ესმის, რატომ ცხოვრობს მისი შვილი დედასთან და არ ქმნის საკუთარ ოჯახს – არ თხოვდება, ბავშვებს არ აჩენს – მაგრამ ისინი ძალიან ჰარმონიულად თანაარსებობენ. ის ასევე ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ ხათუნა აღმოჩნდა ერთადერთი ადამიანი, ვისთანაც ის იზიარებს ძირითად ღირებულებებსა და ცხოვრების წესს. ეს გახდა მათი ურთიერთობის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი გარდა იმ ზრუნვისა, რომელსაც ისინი უწევენ ერთმანეთს.

მარტოობაზე საუბრისას, ისინი არ ახსენებენ სიტყვას „ზრუნვა“, თუმცა ორივე ქალი მიზიარებს, რომ კარგია „იცოდე, რომ ვიღაც სახლშია“. ბაზარში მუშაობის გამო მანანა უკვე წლებია, ასთმას ებრძვის და „ვიღაცის სახლში ყოფნა“ არა მხოლოდ ემოციური, არამედ ფიზიკური საჭიროებაცაა, ჯანმრთელობის უსაფრთხოების მხრივ. დიდ ბრიტანეთში ჩატარებული კვლევა (Aldridge and Becker, 1999) ქრონიკული დაავადების მქონე მშობლებისა და მათი შვილების თანაცხოვრების შესახებ, ამტკიცებს, რომ ოჯახებმა უნდა აღიარონ, დააფასონ და პატივი სცენ ზრუნვის ურთიერთდამოკიდებულ ხასიათს; მხარი დაუჭირონ და განავითარონ ეს ურთიერთობები. როდესაც ზრუნვას ფართო სოციალურ და ეკონომიკურ კონტექსტში განვიხილავთ, პრაქტიკული და ემოციური მხარდაჭერა უნდა იყოს გაზიარებული ოჯახის ყველა წევრს შორის. ავტორები წერენ, რომ ეს გადამწყვეტია ინდივიდებისა და მთლიანად ოჯახის ჯანსაღი ცხოვრებისა და განვითარებისთვის (იქვე). მანანასა და ხათუნას ურთიერთობის უფრო ფართო პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კონტექსტში გააზრებისას ვფიქრობ, რომ მათი თანაცხოვრება არის ფიზიკური, ემოციური და ეკონომიკური აუცილებლობებით მიღებული გადაწყვეტილება, რომელიც ასევე მოიცავს დედა-შვილის სიყვარულსა და ორმხრივ პატივისცემას.

ხათუნა ინტერვიუს დასაწყისში აღნიშნავს, რომ ურთიერთპატივისცემა მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტია სხვა ინდივიდთან თანაცხოვრებისას. „ადრე უფრო ჰქონდა ხოლმე დედას... აი, ტრადიციული დედის მომენტები. შეიძლება კომენტარი გაეკეთებინა ჩემს ქცევაზე ან ჩაცმაზე, ან იდეებზე. ეხლა აღარ. არ ცდება საზღვრებს“. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ დედა-შვილი ერთმანეთს არაფერს უზიარებს. პირიქით, ხათუნა და მანანა საუბრობენ წიგნებზე, გადაცემებზე, პოლიტიკასა და ფილოსოფიურ იდეებზე. ისინი იხსენებენ აფხაზეთში ცხოვრების ამბებს, ერთად სეირნობენ და, რა თქმა უნდა, თმას იღებავენ. მათი თანაცხოვრება შესაძლებელია, რადგან ისინი ერთმანეთის ავტონომიურობაში არ ერევიან და, როგორც სრულფასოვანი ადამიანები, ზრუნავენ ერთმანეთზე. მას შემდეგ, რაც მანანამ შვილი თანასწორად აღიქვა, მხრებიდან მოიხსნა ტრადიციული დედის ტვირთი. ხათუნა ამბობს, რომ „დედა დედაა“, მაგრამ მანანა ენერგიულად მიქნევს თავს, როცა ვეკითხები, აღიქვამს თუ არა თავის შვილს მეგობრად.

შვილივით

როცა თაგუნას ვეკითხები ნანისთან ურთიერთობის შესახებ, ერთ-ერთი პირველი, რასაც ამბობს, არის: „არ ვეფერებით ერთმანეთს... "შენი ჭირიმე, შენ გენაცვალეს" არ ვეუბნებით ერთმანეთს, მაგრამ კარგად ვართ ერთმანეთთან“. მართლაც, ამ ორ ქალს შორის მადლიერება სიტყვებით არ გამოიხატება. ისინი 45 წელია ერთად ცხოვრობენ, ამიტომ, ალბათ, სიტყვები აღარ არის საჭირო. როცა ნანიმ უნივერსიტეტში სწავლა გადაწყვიტა, დედის ბიძაშვილთან – თაგუნასთან გადმოვიდა საცხოვრებლად თბილისში. მათ სახლში, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში თითქმის უცვლელი დარჩა, ნანისთვის ცალკე საძინებელი არ იყო. ასე რომ, მისაღებში, პატარა საწოლზე ეძინა. უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ნანი გალში დაბრუნდა, მაგრამ თაგუნა მალევე დაუკავშირდა და სთხოვა უკან ჩამოსვლა. თაგუნას თქმით, ეს იმიტომ მოხდა, რომ „ნანი ჭკვიანი გოგოა“. ნანი დაბრუნდა, გახდა თაგუნას ერთგვარი სტუდენტი და დაიწყო მუშაობა იმავე ინსტიტუტში, რომელიც მისმა „დეიდამ“ დააარსა. ისინი დღემდე ერთად მუშაობენ და ცხოვრობენ და იმის გამო, რომ ამ ამბის მოსმენისას ორივე ჭამას მაძალებს, მავიწყდება ნანის ვკითხო, სად ინახავს პირად ნივთებს.

თაგუნა 97 წლის ქიმიკოსია, რომლის პირად ოთახში არის პატარა საწოლი და ძალიან დიდი სამუშაო მაგიდა. კედლები სავსეა მედლებით, სიგელებით, პრიზებით. ოთახში გამოფენილია ცნობილი მოქანდაკეების, მწერლებისა და მხატვრების საჩუქრები. მიუხედავად იმისა, რომ ინტერვიუ მის საქმიანობას არ ეხება, თაგუნა გვთხოვს, გავხსნათ ათობით უჯრა, რომლებიც სავსეა მისი აკადემიური ნაშრომებით. ის ჯერ კიდევ წერს, მაგრამ რამდენიმე წლის წინ წაიქცა, ფეხი მოიტეხა და მას შემდეგ ნანის თაგუნას კაბინეტ-საძინებელში, გასაშლელ დივანზე სძინავს. ეს იმისთვის, რომ ნანის არ გამორჩეს, თაგუნამ თუ ღამე მარტომ სცადა ადგომა. 

კვლევები აჩვენებს, რომ ოჯახის წევრები არიან ზრუნვის ყველაზე მნიშვნელოვანი წყარო იმ მოხუცებულთათვის, რომლებსაც არ შეუძლიათ საკუთარ თავზე ზრუნვა. მაგალითად, სტოუნი, კაფერატა და სანგლი (1987) ხსნიან, რომ მოხუცებზე მზრუნველთა 35%-ზე მეტი მათი მეუღლეა, თითქმის 38% შვილია და დაახლოებით 27% „სხვა“ კატეგორიას – სიძე-რძლებს, და-ძმებსა და შვილიშვილებს – მიეკუთვნება. ნანი მტკიცედ „სხვა“ კატეგორიაშია. ვინაიდან თაგუნას საკუთარი შვილი არ ჰყავს, ზრუნვის მთელი ტვირთი ნანიზეა გადაბარებული. ბოლო წლებში ის ყიდულობს და ამზადებს საჭმელს, ასუფთავებს სახლს, ეხმარება თაგუნას გადაადგილებაში, ზრუნავს მის უსაფრთხოებაზე, მიჰყავს ექიმთან და შეხვედრებზე. ცოტა ხნის წინ ნანიმ მართვის მოწმობის აღებაც კი გადაწყვიტა, რათა თაგუნა სამსახურში წაიყვანოს.

ემოციური, გონებრივი და ფიზიკური სამუშაოს ამხელა რაოდენობა, რომელსაც სხვა ადამიანზე ზრუნვა მოითხოვს, თითქმის არ ჩანს არცერთი ქალის ინტერვიუში. იგი მხოლოდ სიტყვებს შორის ავლენს თავს, როგორც რაღაც სრულიად ბუნებრივი ყველა რესპონდენტისთვის. ნანი მეუბნება: „დეიდას ვეძახი, კი, მაგრამ დეიდა კი არა... დედაჩემთან 20 წელი ვიცხოვრე და 45 წელი დეიდასთან...“ შემდეგ სევდას გამოხატავს, რადგან საკუთარი ოჯახი არ ჰყავს და ამბობს, „თაგუნასნაირ ადამიანებს, რომლებიც ესეთ დიდ საქმეს აკეთებენ, მაგის დრო არც აქვთ, მაგრამ მე არაფერ მნიშვნელოვანს არ ვაკეთებ“. აქ ნანი თვითონ აჩვენებს, რამდენად უჩინარია ზრუნვის შრომა, იმ ქალებისთვისაც კი, რომლებიც ამ საქმეში არიან ჩართულები.

ქალებს უწესებს, სრულიად შეუსაბამო ხდება ნანისა და თაგუნას მიერ შექმნილი ოჯახის კონტექსტში – ოჯახში, სადაც ქალებს უფლება აქვთ, იყვნენ ბრწყინვალეები, მზრუნველები და იამაყონ თავიანთი საქმით (თუმცა, სამწუხაროა, რომ ეს ამ წყვილის შემთხვევაში მხოლოდ პროფესიულ მიღწევებს ეხება და არა საოჯახო საქმეს). მათ ოჯახში ახალგაზრდა ქალისთვის კარიერული დახმარების გაწევა და მისი ინტელექტის აღიარება სიყვარულის გამოხატულებაა, როგორც ნებისმიერი სხვა დედობრივი ქმედება.

როგორც ხდება ხოლმე, ყველაზე საინტერესო ისტორიას მას შემდეგ მიყვებიან, როცა ინტერვიუს ხმის ჩაწერას ვწყვეტ. ნანის უნდა, რომ დასასრულისთვის მხიარული ამბავი გამიზიაროს. იხსენებს, რომ სანამ თაგუნა ფეხს მოიტეხდა, ფოსტიდან საკუთარი წერილები და ამანათები თავისით გამოჰქონდა. ახლა ამას ნანი აკეთებს. პრობლემა ის არის, რომ ფოსტა არ გადასცემს წერილებს ადამიანს, რომელიც ამტკიცებს, რომ ადრესატის ბიძაშვილის შვილია. ნანი მარტივად აგვარებს საქმეს – ამბობს, რომ თაგუნას შვილია.

დასასრულივით

მსოფლიოს გარშემო თანაცხოვრებისთვის შექმნილი უამრავი სივრცე არსებობს: მონაზვნები მონასტერში, სადაც დედები თაფლს აწარმოებენ, კელაპტრებს ამზადებენ, სკვნილებს ქსოვენ და სამკაულებს ქმნიან; ქალების სოფელი უმოჯა კენიაში, სადაც ქალები და გოგონები პოულობენ თავშესაფარს, სწავლობენ ვაჭრობას, ზრდიან შვილებს და ცხოვრობენ ძალადობისა და დისკრიმინაციის შიშის გარეშე; და ზაპატისტები მექსიკაში, რომლებიც ძირითადად შედგებიან ჩიაპასის აბორიგენი ხალხისგან, საკუთარ თავს აღწერენ როგორც „აბორიგენ გლეხთა მოძრაობას“, და ცხოვრობენ როგორც დამოუკიდებელი საზოგადოება, მექსიკის მთავრობის კონტროლის მიღმა. ჩემი ზრდასრული ცხოვრების უმეტესი ნაწილიც ქალებთან ვცხოვრობდი, ვცდილობდი, შემექმნა ზრუნვითა და პატივისცემით სავსე ურთიერთობები. ამ სიტუაციებში არასდროს შემიმჩნევია კაცის არყოფნა, როგორც უარყოფითი ასპექტი – ეს უბრალო ფაქტი იყო.

დღემდე, ადამიანების უმეტესობისთვის ოჯახის მოდელი ჯერ კიდევ დიდწილად ეფუძნება მუშა ქმრისა და ეკონომიკურად დამოკიდებული დიასახლისის ბირთვული ოჯახის საკმაოდ მოძველებულ მოდელს. ბევრი ოჯახი აღარ ჯდება ამ კატეგორიაში, რადგან თანამედროვე ოჯახი უკიდურესად მრავალფეროვანია ორგანიზაციითა და სტრუქტურით. ფემინისტი მკვლევრები ფიქრობენ, რომ გენდერული ურთიერთობების რეფორმირება შეუძლებელია მიმდინარე ოჯახურ წყობაში. მათ მიაჩნიათ, რომ პატრიარქალური და მონოგამიური ბირთვული ოჯახი უნდა გაუქმდეს ან რადიკალურად შეიცვალოს და მოიცვას ცხოვრების ალტერნატიული გზები. მაგალითად, ფაიერსტოუნი (1970) ამტკიცებს, რომ ქალებმა უნდა გამოიყენონ ახალი რეპროდუქციული ტექნოლოგიები, მაგ. ინ-ვიტრო განაყოფიერება მამაკაცების ოჯახებიდან გაძევების მიზნით, რადგან თვლის, რომ ქალების დამოკიდებულება მამაკაცებზე გამოწვეულია ქალებისაგან მშობიარობისა და ბავშვების აღზრდის მოლოდინით. მე არ მჯერა, რომ კაცების სრული განცალკევება სწორი გამოსავალია ქართული ოჯახების პრობლემებისათვის. ალბათ იმიტომ, რომ მამაჩემი და ჩემი ძმები ძალიან მიყვარს. თან, ოჯახის მთავარ მაცოცხლებელ ძალად სიყვარულს აღვიქვამ. მიუხედავად ამისა, დროა, გადავხედოთ ჩვენ ირგვლივ არსებულ ოჯახებს და შევისწავლოთ მათ შორის განსხვავებები.

ტოლსტოიმ მოგვატყუა – ყველა ბედნიერი, თანასწორობაზე აგებული ოჯახი ერთნაირი არ არის. თუნდაც ამ სტატიაში მოყვანილი სამივე წყვილი რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისგან. ვფიქრობ, ასეთ ოჯახებზე დაკვირვებაში, შესაძლებელია, ახალი ურთიერთობის შთაგონება ვიპოვოთ. კაცთან ერთადაც თუ ცხოვრობ, მკითხველო, იქნებ მაინც გამოიკვლიო, თუ რას ნიშნავს მისთვის ზრუნვა. თუ კაცი ხარ, მკითხველო, გაბედე და დაუფიქრდი, რამდენად დიდ როლს ასრულებს ზრუნვის შრომა შენს ოჯახში და ვის აკისრია ეს ტვირთი.

წელს ამაზე ბევრს ვბჭობდი და მივხვდი, რომ ქართველების დაჟინებული ერთგულება პატრიარქალური სტატუს-კვოს მიმართ არ ემთხვევა ჩემ გარშემო მყოფი ინდივიდების რეალობას. როგორც ჩანს, ქალები ხედავენ ქორწინებისა და შვილების აუცილებლობას თავიანთთვის და ერთმანეთისთვის თეორიულად, მაგრამ პრაქტიკაში? აი, აქ უფრო ცხადი ხდება ჩემთვის ნაცნობი ზრუნვისა და რევოლუციის თეორიები. რევოლუციონერები არიან თბილისში. ისინი, მგონი, ქალები არიან. მგონი, 97 წლის არიან და ზოგს ცისფერი თმა აქვს. შეიძლება არ ჰყავდეთ შვილები ან განქორწინდნენ. შეუძლიათ საჭმელი გააკეთონ, სახლი დაალაგონ, ემოციურად იზრუნონ სხვებზე, ხელფასისთვის იმუშაონ, ნიჟარები შეაკეთონ, აკადემიური სტატიები წერონ, და სარეცხი გაფინონ. შეუძლიათ პანაშვიდზე წაჰყვნენ სხვებს, სამსახურში შექმნილი პრობლემები გაიზიარონ, ტანსაცმლის ამორჩევაში დაეხმარნონ, მნიშვნელოვან შეხვედრებამდე დაამშვიდონ, სხვისი საყვარელი ნაყინი გაიხსენონ და სახლში ამოიტანონ. და მათ შეუძლიათ ეს ყველაფერი ერთმანეთისთვის გააკეთონ. ზოგჯერ ზრუნვა მძიმე პასუხისმგებლობაა. თუმცა, როცა სხვაც ზრუნავს შენზე და, თავის მხრივ, პატივს სცემს შენს ადამიანობას, სწორედ მაშინ იქმნება ახალი და უკეთესი ოჯახები.

ბიბლიოგრაფია

ლოგუა, გ. „ოჯახის სოციოლოგიური და სოციალურ-ფსიქოლოგიური კვლევის        საკითხებისათვის“. კრებულში სოციოლოგიური გამოკვლევები, II. თბილისი.1976.

Aldridge, J. & Becker, S. „Children as carers: The impact of parental illness and disability on   children's caring roles.“ Journal of Family Therapy, 21(3), 303–320. 1999.

Camilletti, E. & Banati, P. & Cook, S. „Children’s Roles in Social Reproduction: re-examining the discourse on care through a child lens.“ Journal of Law, Social Justice and Global Development. 33-48. 2018.

Firestone, S. The Dialectic of Sex : the Case for Feminist Revolution. New York.1970.

Hackman, R. Emotional Labor: The Invisible Work Shaping Our Lives and How to Claim Our Power . Flatiron Books. 2023.

Murdock, G. P. Social Structure. The Macmillan Company. New York. 1949.

Stone, R., Cafferata, G.L., & Sangl, J. „Caregivers of the Frail Elderly: A National Profile.“ Gerontologist 27, 616-26. 1987.

UNDP and UNFPA. „Men, Women, and Gender Relations in Georgia: Public Perceptions and Attitudes.“ Tbilisi. 2020

UN Women. „დროის გამოყენების კვლევა საქართველოში 2020-2021..“ Tbilisi. 2022. https://www.geostat.ge/media/50117/GTUS-Report-GEO.PDF.