ორობით მოთვინიერებული ბუნებაკულტურა და სხეულები: ქვიარ ეკოლოგიის გარდაუვალობა

ორობითი მზერა ანთროპოცენის ეპოქაში

სქესი ხშირად „ბუნებრივ“ ორობაშია მომწყვდეული, როგორც გენდერსა და სამყაროს შორის ურთიერთმიმართების მატერიალური საფუძველი. სხეულები, რომლებიც თავიანთი გენდერითა თუ სექსუალობით არ ექვემდებარებიან ამ ორობას, არაბუნებრივადაა მონიშნული. ისინი მონსტრებადაა აღქმული (Stryker 1994),  რასაც სხეულების მწყობრში მომყვანი ფარმაცევტული, ქირურგიული თუ თერაპიული ჩარევებიც უმაგრებს ხოლმე ზურგს (Preciado 2021). საქართველოს ანთროპოცენულ რეალობებშიც, ეს მიმართება ბუნებრივ გარემოზე მიპყრობილ მზერას იმეორებს. ასეული დაგეგმილი ჰესი თუ ბუნებაზე, კანიონებზე, პარკებზე გაშენებული ინფრასტრუქტურა თავიდან აგებს გარემოს და მას ამ სამყაროში გადარჩენისთვის საჭირო რესურსად ან ატრაქციონად გვაწვდის. სხვა სიტყვებით, როგორც ქვიარ და ტრანს სხეულების გამოსწორებაა ვითომ საჭირო, იმავენაირად აუცილებელია სახელმწიფო განვითარებისთვის ველური გარემოს დახარისხება, მწყობრში მოყვანა და ინფრასტრუქტურით მოთვინიერება. მხოლოდ დამთხვევაა ის, რომ ბუნებისკენ მიმართული ლოგიკა და ქვიარ სხეულებისკენ მიმართული მზერა იმეორებს თავს (Morton 2010)? აკადემიურ და პოპულარულ დისკურსში უფრო და უფრო ვხვდებით ტექსტებს, რომლებიც მჭიდროდ უკავშირებენ ბუნებას და ქვიარობას, გარემოს და ტრანსსხეულებრიობას და მას ქვიარ ბუნებას, ქვიარ ეკოლოგიას ეძახიან (Alaimo and Hekman 2008; Mortimer-Sandilands and Erickson 2010). ამ ორის ნაწნავი მოიაზრებს, მაგრამ, ამავდროულად, სცდება „ქვიარობის“ ვიწრო, დამკვიდრებულ გაგებას, რომელიც სწორებას სექსუალობასა და გენდერზე იღებს. ეს ჩაწნული რამ უფრო ფუძისეულს, რაობითს და, როგორც ფილოსოფოსები უწოდებენ, „ონტოლოგიურს“ ებღაუჭება. ის აერთიანებს გენდერის კონვენციურ, სოციალურ გაგებას და მას უწნის მატერიალურ, ბუნებასა და გარემოში ნაპოვნ უკვე ყოველთვის სოციალურ ნაწილაკებს.

ქვიარ ეკოლოგიის ძირითადი საზრისის მიხედვით, ბუნების კულტურისგან მოწყვეტა : მისი კონვენციური დანახვა, განსაზღვრა და ცოდნა/შეცნობა, ბუნების მხოლოდ მოთვინიერებად რესურსად ქცევის წინაპირობაა (Maechler and Boisvert 2024). გა-რესურსება მოქცეული და შეკავშირებულია მოდერნიზაციის, კოლონიური იმპერიების და შემდგომ უკვე სახელმწიფოების მშენებლობის წრფივ განვითარებაში (Agüera Cabo and Brú Bistuer 2004; Braidotti et al. 1995), რომელიც ადგილობრივ დონეზე გულისხმობს კონკრეტული სოციალური და მატერიალური გარემოს გამოფიტვას. წლები, თუ არა საუკუნეებია, რაც ბუნება/კულტურის ორობით განსაზღვრულობაში ვცხოვრობთ. ასეთი ადამიანობა კი ხელშესახებ, მატერიალურ პროცესებს განაპირობებს. იმ პროცესებს, რომლებმაც ანთროპოცენის ხანასა და კლიმატის ცვლილების პლანეტარულ ფაზამდე მიგვიყვანა. ანთროპოცენი თანამედროვე ეპოქა და გეოლოგიური ზღვარია, რომელშიც ადამიანის მრეწველობას საგრძნობი გავლენა აქვს დედამიწის სისტემების ბიოლოგიურ, ფიზიკურ და ქიმიურ პროცესებზე (Crutzen 2002; Zalasiewicz et al. 2014). ამ სივრცობრივ და დროით მოცემულობას პლანეტარული მასშტაბი აქვს. უკურეაქციისას კი, როცა ბუნება, თითქოსდა, უკუსვლით ველურდება და გარემოს პერფორმატიულობა მოსაზღვრულ კატეგორიებს სცდება, ძირძველი, ვითომდა უკვე პასუხგაცემული კითხვები გარემოსთან გაუცხოების პროცესში გვიბრუნდება: რა არის ბუნებრივი და რა არაბუნებრივი? მალევე მოსდევს – ვინ/რა არის მონსტრი და ვინ/რა – არა? რა ურთიერთმიმართება აქვთ ქვიარობას და ბუნებას და როგორ შეიძლება გავისიგრძეგანოთ მომავლის თვალსაწიერი (Braidotti 2011), თუ ჩვენს თვალთახედვაში ქვიარ, ტრანს და პოსტჰუმანისტურ  (Nayar 2023) იდეებს შემოვიტანთ (Alaimo and Hekman 2008; Mortimer-Sandilands and Erickson 2010; Pickering 2013) და მათ პერფორმატიულ და მატერიალურ ერთობლიობას ვაჩვენებთ?

(არა)ბუნებრივი სხეულები

ქვიარ და, განსაკუთრებით, ტრანს სხეულები, სქესზე და მისგან მომდინარე რეპროდუქციულ მახასიათებლებზე დაყრდნობით, მონიშნულია, როგორც არაბუნებრივი. ეს არაბუნებრიობა ხელშესახები ხდება სქესის და გენდერის ორობით ლოგიკაში მოყვანით და, მეტიც, გენდერის სოციალურობის ბიოლოგიური სქესისგან გამორჩევით. აზრი, რომ გენდერი ბიოლოგიური სქესისგან განსხვავდება, ეფუძნება მკვეთრ დაყოფას და შეპირისპირებას ფიზიკურ ბუნებასა და სოციალურ კულტურას შორის (Alaimo 2000, 2008). ამ დაყოფის მიხედვით, გენდერს ვასახიერებთ კონკრეტული კულტურული, სოციალური ქცევებითა და ვიზუალური კოდებით. ხოლო ბიოლოგიური, ბუნებრივი სხეული, ანუ სხეულის მატერიალურობა, შემოფარგლულია უდრეკი დნმ-ით განპირობებული სქესით. თუკი გენდერი ცვალებადი და დრეკადია, კულტურისგან სრულად მოწყვეტილი სქესი ესენციალიზმის და სტატიკურობის ამსახველ ბუნებად რჩება. ამ ლოგიკით, როცა გენდერი სქესს არ ემთხვევა, ერთი მეორეს ეჯახება და ცდილობს ხელოვნური ჩარევით გამოასწოროს, ასეთი სხეულები კი – ხელოვნურია. სუზან სტრაიკერი (1994), ქვიარ და ტრანს თეორეტიკოსი, ტრანს სხეულს ფრანკენშტაინის მონსტრს უტოლებს და თვითონვე წერს, რომ: „ტრანსსექსუალი სხეული არაბუნებრივი სხეულია. ის სამედიცინო მეცნიერების პროდუქტია. ის ტექნოლოგიური კონსტრუქციაა. ის დაქუცმაცებული ხორცია, თავიდან შეკერილი, ყალიბში, რომლითაც არ დაბადებულა“.  

ადამიანის, ისევე როგორც ყველა ცოცხალი არსების, სხეული ძალიან კონკრეტული და ვიწრო თვალსაწიერიდანაა მოქცეული სქესობრივ კონტეინერში. სქესის აღნიშვნით სხეული ხილვადი ხდება ჯანდაცვის სისტემისთვის და მისი მართვაც მარტივდება (Gosine 2010; Sturgeon 2010). არადა, სხეულებრიობა ბევრად უფრო ფართოა და მრავალგვარ ჰორმონალურ თუ ბიოლოგიურ პროცესს მოიცავს. ადამიანის სხეულის უჯრედების უმრავლესობა ინტერსქესია, სქესობრივ მარკერს ანუ ქრომოსომას არ ატარებს (Hird 2004).  მეტიც, რეპროდუქციის დიდი ნაწილი, რომელშიც ადამიანის უჯრედები ყოველდღიურად არიან ჩართული, სქესთან არაფერ კავშირში არაა და რამდენიმე სხვადასხვა ტიპის გამრავლებას მოიცავს.    

მსგავს მრავალგვარობას ადამიანის მიღმაც ვხედავთ, მაგალითად, როთბლატი (1995) აღწერს, რომ თევზების ბევრი სახეობა წამდაუწუმ, გარემო პირობების მიხედვით იცვლის სქესს. ბაგემილი (1999) და რაფგარდენი (2004) ცხოველებში უგდებენ ყურს სექსუალობის და გენდერის მრავალფეროვნებას. სხვა მკვლევრები კი წერენ სახეობებზე, რომლებიც ერთდროულად სქესობრივად ქალი (female) და კაცი (male)  არიან. ბუნებაში ისეთი „სომატური  მრავალფეროვნება სუფევს“, რომლისთვისაც „ადამიანურ სახელებს ვერ ვიპოვით“ (Wilson 2002). ჰორმონები და ჰორმონალურობა სხეულებრიობის განუყოფელი ნაწილია, მაგრამ მათი ორობით კატეგორიებში მოქცევა ყოველგვარ პროპორციულობას სცდება.

შესაბამისად, ბიოლოგიური ესენციალიზმის საფუძველი, ერთი მხრივ, სქესობრივი და გენდერული მრავალფეროვნების ვერდანახვა და, მეორე მხრივ, ამ კატეგორიებისთვის ზედმეტი მნიშვნელობის მინიჭებაა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სქესის კატეგორიით დაყოფილი (არა)ბუნებრივი სხეულები არ ემთხვევა და ზედმეტად ამარტივებს უჯრედებსა და სხეულებში არსებულ ვარიაციებს. ჩვენში და გარემოში არსებული ეს მრავალგვარობა ჰეტერონორმატიულობის ბუნებრიობას საფუძველს უთხრის – გვაჩვენებს, რომ ორობითი ლოგიკა სხეულების დახარისხებას ემსახურება და ვერ აღწერს სხეულშივე არსებული პროცესების მრავალფეროვნებას.

(ქვიარ)ბუნებაკულტურა

სხეულებრივი პროცესები, მათ შორის, ნივთიერებების გაცვლა-გამოცვლა, გამრავლება და ა.შ., კონკრეტულ ფიზიკურ გარემოსა და ეკოსისტემაში ითლება. ანთროპოცენის ხანაში, რომელშიც ადამიანის ანაბეჭდი მკაფიოდ ჩანს გარემოზე, სხეული მუდმივად მუტირებს გარემოში, სამედიცინო ჩარევებით (Halberstam 2019) ან ყოველდღიური ნივთების თუ ნივთიერებების შესრუტვით (Neimanis 2013). სია დიდია: შესუნთქულ ჰაერში სხვადასხვა ნაერთი გვხვდება, ჭამისას მიკროპლასტმასი გადაედინება სხეულში (Alaimo 2010); ადამიანის რძეში ტოქსინები ყველაზე მეტად იჩენს თავს, ხოლო ემოციებს ან ნეიროქსელს ფარმაცევტული ჩარევების გარეშე ვერ გავაანალიზებთ (Di Chiro 2010; Wilson 2008). ვინაიდან ადამიანის ქცევას და მისგან გამომდინარე კულტურას ხელშესახები გავლენა აქვს სხეულებრივ მატერიალობაზე, სხეულებრიობისა და გარემოში არსებული ქსელების აღწერისას სხეულს ვერ მოვკვეთთ თავისი გარემოდან და კულტურიდან. ბუნება და კულტურა ერთმანეთს ქმნის. დონა ჰარავეიმ (2003) ამ გადაჯაჭვულობას „ბუნებაკულტურა“ და დეივიდ ბელმა (2010), არანორმატიულობაზე აქცენტით, „ქვიარბუნებაკულტურა“ დაარქვა. ამ ურთიერთკავშირის წინ წამოწევით და ბუნებაკულტურის გაერთიანებით, ადამიანების გარ(შ)ემო ისტორიის აღქმაშიც დინამიკურ, გადაჯაჭვულ და თავისებურ, აგენტობის მატარებელ ბადედ შემოდის (Merchant 2010). ამ საზრისზე დაფუძნებით, ვეღარ ვიქნებით დარწმუნებული, რომ ბუნება სტატიკური, განცალკევებული წარმონაქმნია და, რომ მხოლოდ კულტურას შემოაქვს დრეკადობა გარემოსა და ჩვენში.

გარემოს გაბრტყელება

ბუნებაკულტურას ჯერ კიდევ არ შეუღწევია აზროვნების ყოველდღიურ ჩარჩოებსა ან გარემოს პოლიტიკური და ეკონომიკური მმართველობის ეროვნულ ინსტრუმენტებში. რა მატერიალურ პროცესებს, იდეებსა და ცოდნას უყრიდა თუ უყრის საფუძველს ბუნების და კულტურის დაყოფა ადგილობრივ, ეროვნულ და გლობალურ დონეზე? როგორ და რა მეთოდებით განისაზღვრება ის დღემდე? ცალ-ცალკე, თუ ბუნებრიობა ფიზიკურ საწყისს გულისხმობს, სოციალური პროგრესი და კულტურა ურთიერთსაპირისპიროდ ამ მატერიალურობისგან თავის დაღწევას აღნიშნავს (Bauhardt 2013). გარემოს მიმართ ასეთ დამოკიდებულებას და მისგან მომდინარე მართვას ახლავს რამდენიმე განზომილება და ეტაპი, რომელთა საბოლოო მიზანი გარემოს ადამიანის ფეხქვეშ მოთვინიერებაა.

პირველ რიგში, ბუნების და კულტურის დაყოფა გულისხმობს ბუნების უცხოდ, სხვად მონიშვნას (გასხვავებას). ასეთ განცალკევებას მკვეთრი ზღვარი შემოაქვს ადამიანის კულტურას და გარემო ბუნებას შორის, რაც ბუნებას აწებებს უცხოობასა და ველურობასთან დაკავშირებულ, წინასწარ განსაზღვრულ მნიშვნელობებს და კონკრეტული ეკოლოგიური, მათ შორის ადამიანური, პროცესებისგან ცლის მას. ბუნების ეს ადამიანისგან ცალკე მდგომი „ველურობა“ (Cronon 1996) მის შესწავლას და რეპრეზენტაციას აუცილებელს ხდის იმისთვის, რომ ადამიანური სისტემებისთვის ჯერ დანახვადი, კატეგორიებში მოქცევადი და მერე მართვადი იყოს. 

(არა)ბუნებრივი სხეულების მსგავსად, გარემოში არსებული მატერიების, ადამიანების და არაადამიანების პერფორმატიულობის და აგენტობის სტატიკურ სისტემაში მოქცევას ზუსტი მეცნიერება ცდილობს (Pickering 1995). შესწავლის ეს მეთოდოლოგია გარემოს სხვადასხვა მექანიზმით ზომავს და მახასიათებლებს რიცხობრივად, ხშირად უდრეკ კატეგორიებში გადმოსცემს. ერთი მხრივ, არსებულმა კატეგორიებმა შეიძლება კიდევ უფრო გაგვიღრმაოს ცოდნა გარემოს და ბუნების შესახებ და გახდეს კონსერვაციის, ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების, კლიმატის შერბილებისა და მასთან ადაპტაციის მცდელობის ნიადაგი (Maechler and Boisvert 2024; Randall 1988). მაგრამ კლიმატის ცვლილების პირობებში, გარემოს მომავალი ტრანსფორმაციების წინასწარ განსაზღვრა და რიცხვებში თარგმნა სახელმწიფოებრივ დონეზე მოითხოვს ფართო მეცნიერულ ცოდნას, ტექნოლოგიებს, ინსტიტუციებსა და მათ სათანადო გამოყენებას. მათი სიმწირის შემთხვევაში, რაც საქართველოშიც სახეზეა, საქმე ჭიანურდება. ასეთი ინსტიტუციური გაუმართაობის პირობებში, გარემოში ჩარევითი პროექტების რეალობაში მოყვანა ვერ ან არ ითვალისწინებს გარემოს დინამიკურობას. აქ, იმისათვის, რომ მონაცემებად დაფიქსირდეს გარემო, მისი უმოძრაობაა საჭირო. სტატიკურ რიცხვებამდე დაყვანა კი სრულად უგულებელყოფს გარემოში არსებულ კონკრეტულ ეკოლოგიურ ციკლს, მასში ჩართულ სხვადასხვა აქტორს – ადამიანებს და არაადამიანებს; გამორიცხავს ემოციურ და შრომით თანამონაწილეობას გარემო ეკოსისტემებში; ვერ ან არ ხედავს მატერიების აგენტობას, მათ თანაქმედით, პერფორმატიულ რაობას და „აგენტობის ცეკვას“ (Pickering 2013), რომელიც მათემატიკური ფორმულებით შეიძლება ვერც იყოს მოხელთებადი.  შედეგად, კატეგორიებად შეკუმშული აგენტობა დავიწროებულია და მოთარგმნილია რიცხვად, ე.ი. ფულადი ფასი ედება მას. 

პრაქტიკაში, ბუნების ზარალის და მოგების ლოგიკაში გატარებით, რიცხვებში დაუყვანადი ღირებულებები ფასად იქცევა და გარემო ინვესტიციისთვის მზადდება. ასეთი პროექტის გარემოზე ზემოქმედების შეფასება (გზშ) ჯერ ხომ პროცედურული და ფაქტობრივი უზუსტობებითაა სავსე (ზოგადი მიმოხილვისთვის: Bratman and Dias 2018; Hess 2018; საქართველოს მაგალითზე დაყრდნობით: ცინცაძე 2022a, 2022b). ამავდროულად, გზშ ავიწროებს, ვერ ხედავს ან შეცდომით გადმოსცემს იმ ადამიანურ და ადამიანზე მეტ მრავალხმიანობას, რომელიც პროექტის ახლომახლო არსებობს. რჩება უმოძრაო ლანდშაფტი და რა წამსაც გარემოს ქმედითი თვისებები იჩენს თავს, ისინი ნორმიდან გადახვეულ ველურობად არის მოთარგმნილი. სხვა, დინამიკური ეკოლოგიური მნიშვნელობის უჩინარობის პირობებში, ველურ ბუნებას სახელმწიფო მეცნიერული საზომით სწავლობს და კონკრეტული გარემოსგან მოწყვეტილ, ჯერ მართვად და შემდგომ უკვე ეკონომიკური დოვლათის დასაგროვებელ რესურსად აბრტყელებს (Pickering 2013).  

როცა ინფრასტრუქტურული განვითარება და გარემოში მისმიერი ჩარევითი პროექტები კლიმატის ცვლილების შერბილების და მდგრადობის სარჩულად არის გამოკერილი, გარემოს რესურსის მოპოვება ახლებურ აუცილებლობას იძენს. ურთიერთგამომრიცხავის, რომ გარემოს სამომავლოდ გასაუმჯობესებლად ქმედითი ბუნება, პასიურ, ერთგანზომილებიან „რაღაცად“  (Barad 1998), რესურსად, იტკეპნება, რაც შემდგომ მის სხვადასხვა ინფრასტრუქტურული პროექტით შემოსაზღვრას და გამოშიგვნას ამარტივებს. საქართველოში ინფრასტრუქტურული პოლიტიკა გარემოს მოთვინიერების და  მისი ერთ განზომილებაში გაბრტყელების გაცხადებული მაგალითია.  გარემოზე მიმართული ასეთი მზერა არა მარტო იმეორებს ქვიარ, ტრანს სხეულების დაჟინებულ ყურებას, არამედ სულდგმულობს მისით. ორივეს საერთო საწყისი და მართვის, ე.ი. გაბრტყელების, სისტემები აქვს.

ბზარები გარემოს დაცვის ფემინიზაციაში 

ინფრასტრუქტურული პროექტების პროცესებით კი გრძელდება სახელმწიფოს სწორხაზოვანი განვითარების პროექტი. განვითარების ელმავლიდან გადმოსვლის, ანუ გაბრტყელების და შემდგომი გამოშიგვნის ლოგიკიდან დასაღწევად, „გაია“-ს  (Latour 2017) დეკოლონიური ძიება ისევ გარემოსთან მიბრუნებით, ბუნებასთან ყველაზე ახლომყოფი ადამიანების და მათი კონცეფციების ყურისგდებით ხდება. საქართველოს რეალობაში ეს მკვიდრი მოსახლეობის მხარში დგომით ითარგმნება. წინააღმდეგობის კერებში წამოწეული კონცეფციები – მიწა-წყალი, ოდაბადე, მდინარე – ეყრდნობა ეკოსისტემებში ჩაფლულ წრიულ ლოგიკას, სადაც ადამიანების იდენტობა, რაობა და თვითგანცდა მჭიდრო კავშირშია ფიზიკურ, მატერიალურ გარემოსთან. ეს გასხეულებული სიტყვები საზრისით წინ უდგებიან გარემოს გაბრტყელებას და არსებული ეკოსისტემის ხარჯზე და ზარალად მასში უდიერ ჩარევას. ხშირად, ამ წინააღმდეგობის სათავეში ქალები დგანან, რადგან საარსებო გარემოზე იერიშს ისინი გრძნობენ. პროექტების შემოგარენში უტყდებათ ყოველდღიურობა, ვინაიდან სარგებლის მიღების მაგივრად, (ვერ)განხორციელებული პროექტების ზიანმიყენებულ შედეგებთან თანაცხოვრება მათ უწევთ. როცა ამ დეკოლონიური იდეების გამტარნი ძირითადად ქალები არიან, ქალობა არათუ ბუნებასა და ბუნებრიობასთან იგივდება, არამედ გარემოსდაცვით პასუხისმგებლობასაც კისრულობს. ამას მკვლევრები „გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობის ფემინიზაციას“ (Bauhardt 2013; Schultz 1993; Weller 2004; Wichterich 1992) ეძახიან. 

შედეგად, მოდერნიზაციის და განვითარების, როგორც მასკულინური პროექტის, უპირობო უარყოფა და დედაბუნებაში დაბრუნება გენდერის და სქესის ესენციალისტურ გაგებას აწარმოებს. ბუნებასა და ქალს შორის კავშირი ხშირად დაყვანილია ქალის რეპროდუქციულ ფუნქციამდე. თითქოს, სქესობრივი და გესტაციური მორფოლოგია, მათ შორის – მენსტრუაცია და ორსულობა, ადამიანს განსაკუთრებული მგრძნობელობით აღჭურავს, რომ სასიცოცხლო პროცესების ბუნებრივი რითმები შეიგრძნოს (Daly 1990; King 1990; Merchant 1996). არადა, საარსებო გარემოსთან მტკიცე კავშირი და მისგან მომდინარე აღქმა თუ თვითაღქმა შრომის ისტორიული არათანაბარი გადანაწილების შედეგია (Bauhardt 2013) და ცოტა თუ აქვს საერთო ქალის სქესობრივ მოცემულობასთან. ამის მიღების და გათვალისწინების გარეშე, გარემოს გაბრტყელების ზედაპირული კრიტიკა და ალტერნატივების ძიება კვლავაწარმოებს იმ დაყოფებს, რომლებსაც ასე ებრძვის.

მომავლის ხედვა

ფემინიზებული გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლბა ისევ ორობის მოჯადოებულ წრეში გვაბრუნებს – კაცისა და ქალის, სქესისა და გენდერის, ბუნებრივისა და არაბუნებრივის, სიცოცხლის მომცემისა და სიკვდილის მომასწავებლის, ველურისა და ცივილიზებულის, განვითარებისა და უკუსვლის ლოგიკაში გვკეტავს. რა თქმა უნდა, ორობით ლოგიკაზე უარის თქმა არ გამორიცხავს და, პირიქით, გულისხმობს კიდეც პროექტის შემოგარენში მცხოვრები ადამიანების და მათ გარშემო არსებული სოციალური და მატერიალური გარემოს კარნახით გადადგმულ ნაბიჯებს. ვინაიდან, სხეულების მაგვარად, გარემოსა და ბუნებაში არსებული აქტორები ერთმანეთთან მუდმივ სოციალურ და ფიზიკურ გარდაქმნასა და ტრანზიციაში არიან. რაობის აჭურჭლების ეს ფორმები კი სცდება დომინანტურ ლოგიკასა და შეცნობის მეთოდოლოგიებს, რომლებიც სხვად, მოსათვინიერებელ, ველურ მონსტრებად კეტავს მიღებული კატეგორიებიდან გადახვეულ პერფორმატიულ გარემოს და სხეულებს. მათი ყურისგდებით და გაბრტყელების მეთოდის თუნდ ნაწილობრივ არგამეორებით თუ წარმოვიდგენთ, რომ ორობითი ლოგიკის გამარტივებული ჩარჩოს მიღმაც ვარსებობთ.   

აქაც, იმედის ამარა ვიქნებით, რაკი გარემო იმაზე ბევრად უფრო კომპლექსურია, ვიდრე ის ადამიანის ხელთ არსებული ენით, იდეებით თუ ინსტრუმენტებით გაშუალებამ შეიძლება საერთოდ დაიტიოს. მაინც, ამისდა მიუხედავად, ურთიერკავშირის და თანაქმნადობის, ე.ი. პერფორმატიულობის, მუდმივი ყურისგდება თუ გაითვალისწინებს ანთროპოცენის და კლიმატის ცვლილებების პირობებში მოხშირებულ ძვრებს, ურთიერთკავშირში ჩამოაყალიბებს დასკვნებს და არ ჩაკეტავს მომავალს, სხეულებრივს თუ გარემოსას, წინასწარ მოხაზულ კატეგორიებსა და არარეალურ უმოძრაობაში. 

მაგრამ იქამდე, სანამ ორობით ლოგიკაში სიღრმე შემოვა, ცალ-ცალკე კატეგორიები ჩამოირეცხება და დანახვის მყიფე ჩარჩოებს თან წაიყოლებს, მონსტრად რჩება ის, ვინც და რაც „ტრანზიციაში ცხოვრობს. ვისი სახეც, სხეულიც და ქცევაც არ არის ჭეშმარიტებად შერაცხული ცოდნის და ძალაუფლების უკვე განსაზღვრულ რეჟიმში“ (Preciado 2021).

სტატიაში გამოქვეყნებული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შესაძლებელია არ გამოხატავდეს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისის შეხედულებებს

გამოყენებული ლიტერატურა

1.    ცინცაძე გიორგი. 2022a. ნამახვანის შემდეგ: გამოცდილება და სარეფორმო ხედვა. Social Justice Center. https://bit.ly/4ffWvQ5.
2.    ცინცაძე გიორგი. 2022b. საჯარო და კერძო თანამშრომლობა, ნამახვანჰესი და ენერგეტიკული პროექტების განვითარება საქართველოში. სოციალური სამართლიანობის ცენტრი. https://bit.ly/3BQgbLR.
3.    Agüera Cabo, MercÈ, and Brú Bistuer, Josepa. 2004. ‘A Gendered Politics of the Environment’. In Mapping Women, Making Politics: Feminist Perspectives on Political Geography, eds. Lynn A. Staeheli, Eleonore Kofman, and Linda J. Peake. London New York: Routledge, 209–26.
4.    Alaimo, Stacy. 2000. Undomesticated Ground: Recasting Nature as Feminist Space. Ithaca, NY: Cornell Univ. Press.
5.    Alaimo, Stacy. 2008. ‘Trans-Corporeal Feminisms and the Ethical Space of Nature’. In Material Feminisms, eds. Susan J. Hekman and Stacy Alaimo. Bloomington, IN: Indiana University Press, 237–64.
6.    Alaimo, Stacy. 2010. ‘Deviant Agents: The Science, Culture, and Politics of Multiple Chemical Sensitivity’. In Bodily Natures: Science, Environment, and the Material Self, Bloomington: Indiana University Press, 113–40.
7.    Alaimo, Stacy, and Susan J. Hekman, eds. 2008. Material Feminisms. Bloomington, IN: Indiana University Press.
8.    Bagemihl, Bruce. 1999. Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity. London: Profile.
9.    Barad, Karen. 1998. ‘Getting Real: Technoscientific Practices and the Materialization of Reality’. differences 10(2): 87–128. doi:10.1215/10407391-10-2-87.
10.    Bauhardt, Christine. 2013. ‘Rethinking Gender and Nature from a Material(Ist) Perspective: Feminist Economics, Queer Ecologies and Resource Politics’. European Journal of Women’s Studies 20(4): 361–75. doi:10.1177/1350506812471027.
11.    Bell, David. 2010. ‘Queernaturecultures’. In Queer Ecologies: Sex, Nature, Politics, Desire, eds. Catriona Mortimer-Sandilands and Bruce Erickson. Bloomington, Ind: Indiana University Press, 134–48.
12.    Braidotti, Rosi. 2011. Nomadic Subjects: Embodiment and Sexual Difference in Contemporary Feminist Theory. 2nd ed. New York: Columbia University Press.
13.    Braidotti, Rosi, Ewa Charkiewicz, Sabine Häusler, and Saskia Wieringa, eds. 1995. Women, the Environment and Sustainable Development: Towards a Theoretical Synthesis. 2. impression. London: Zed Books.
14.    Bratman, Eve, and Cristiane Bená Dias. 2018. ‘Development Blind Spots and Environmental Impact Assessment: Tensions between Policy, Law and Practice in Brazil’s Xingu River Basin’. Environmental Impact Assessment Review 70: 1–10. doi:10.1016/j.eiar.2018.02.001.
15.    Cronon, William. 1996. ‘The Trouble with Wilderness: Or, Getting Back to the Wrong Nature’. Environmental History 1(1): 7–28. doi:10.2307/3985059.
16.    Crutzen, Paul J. 2002. ‘Geology of Mankind’. Nature 415(6867): 23–23. doi:10.1038/415023a.
17.    Daly, Mary. 1990. Gyn-Ecology: The Metaethics of Radical Feminism ; with a New Intergalactic Introduction. Boston, Mass: Beacon Press.
18.    Di Chiro, Giovanna. 2010. ‘Polluted Politics? Confronting Toxic Dis- Course, Sex Panic, and Eco-Normativity’. In Queer Ecologies: Sex, Nature, Politics, Desire, eds. Catriona Mortimer-Sandilands and Bruce Erickson. Bloomington, Ind: Indiana University Press, 199–230.
19.    Gosine, Andil. 2010. ‘Non-White Reproduction and Same-Sex Eroticism: Queer Acts against Nature’. In Queer Ecologies: Sex, Nature, Politics, Desire, eds. Catriona Mortimer-Sandilands and Bruce Erickson. Bloomington, Ind: Indiana University Press, 149–72.
20.    Halberstam, Jack. 2019. ‘Making Trans* Bodies’. In Trans, University of California Press, 22–44. doi:10.1525/9780520966109-004.
21.    Haraway, Donna. 2003. The Companion Species Manifesto: Dogs, People, and Significant Otherness. 6th print. Chicago, Ill: Prickly Paradigm Press.
22.    Hess, David J. 2018. ‘The Anti-Dam Movement in Brazil: Expertise and Design Conflicts in an Industrial Transition Movement’. Tapuya: Latin American Science, Technology and Society 1(1): 256–79. doi:10.1080/25729861.2018.1548160.
23.    Hird, Myra J. 2004. ‘Naturally Queer’. Feminist Theory 5(1): 85–89. doi:10.1177/1464700104040817.
24.    King, Ynestra. 1990. ‘Healing the Wounds: Feminism, Ecology, and the Nature/Culture Dualism’. In Reweaving the World: The Emergence of Ecofeminism, eds. Irene Diamond and Gloria Feman Orenstein. San Francisco: Sierra Club Books.
25.    Koch-Rein, Anson. 2014. ‘Monster’. TSQ: Transgender Studies Quarterly 1(1–2): 134–35. doi:10.1215/23289252-2399821.
26.    Kristeva, Julia. 1980. Powers of Horror: An Essay on Abjection. Nachdr. New York, NY: Columbia Univ. Press.
27.    Latour, Bruno. 2017. Facing Gaia: Eight Lectures on the New Climatic Regime. Cambridge, UK ; Medford, MA: Polity.
28.    Maechler, Sylvain, and Valérie Boisvert. 2024. ‘Valuing Nature to Save It? The Centrality of Valuation in the New Spirit of Conservation’. Global Environmental Politics 24(1): 10–30. doi:10.1162/glep_a_00734.
29.    Merchant, Carolyn. 1996. Earthcare: Women and the Environment. New York: Routledge.
30.    Merchant, Carolyn. 2010. Ecological Revolutions: Nature, Gender, and Science in New England. 2. ed. Chapel Hill: Univ. of North Carolina Press.
31.    Mortimer-Sandilands, Catriona, and Bruce Erickson, eds. 2010. Queer Ecologies: Sex, Nature, Politics, Desire. Bloomington, Ind: Indiana University Press.
32.    Morton, Timothy. 2010. ‘Guest Column: Queer Ecology’. PMLA/Publications of the Modern Language Association of America 125(2): 273–82. doi:10.1632/pmla.2010.125.2.273.
33.    Nayar, Pramod K. 2023. ‘Posthumanism’. In Literary and Critical Theory, Oxford University Press. doi:10.1093/obo/9780190221911-0122.
34.    Neimanis, Astrida. 2013. ‘Feminist Subjectivity, Watered’. Feminist Review (103): 23–41.
35.    Philips, Robert. 2014. ‘Abjection’. TSQ: Transgender Studies Quarterly 1(1–2): 19–21. doi:10.1215/23289252-2399821.
36.    Pickering, Andrew. 1995. The Mangle of Practice: Time, Agency, and Science. Chicago, Ill.: Univ. of Chicago Press.
37.    Pickering, Andrew. 2013. ‘Being in an Environment: A Performative Perspective’. Natures Sciences Sociétés 21(1): 77–83. doi:10.1051/nss/2013067.
38.    Preciado, Paul B. 2021. Can the Monster Speak? Report to an Academy of Psychoanalysts. South Pasadena, CA: Semiotext(e).
39.    Randall, Alan. 1988. ‘What Mainstream Economists Have to Say About the Value of Biodiversity’. In Biodiversity, eds. Edward O. Wilson and Frances M. Peter. Washington, D.C: National Academy Press.
40.    Rothblatt, Martine Aliana. 1995. The Apartheid of Sex: A Manifesto on the Freedom of Gender. 1st ed. New York: Crown Publishers.
41.    Roughgarden, Joan. 2004. Evolution’s Rainbow: Diversity, Gender, and Sexuality in Nature and People. Berkeley: University of California Press.
42.    Schultz, Irmgard, ed. 1993. Globalhaushalt: Globalisierung von Stoffströmen – Feminisierung von Verantwortung. Frankfurt am Main: Verl. für Interkulturelle Kommunikation.
43.    Stryker, Susan. 1994. ‘My Words to Victor Frankenstein above the Village of Chamounix Performing Transgender Rage’. Lesbian and Gay Studies 1(3): 237–54.
44.    Sturgeon, Noel. 2010. ‘Penguin Family Values: The Nature of Planetary Environmental Reproductive Justice’. In Queer Ecologies: Sex, Nature, Politics, Desire, eds. Catriona Mortimer-Sandilands and Bruce Erickson. Bloomington, Ind: Indiana University Press, 102–33.
45.    Weller, Ines. 2004. Nachhaltigkeit und Gender: neue Perspektiven für die Gestaltung und Nutzung von Produkten. München: Ökom-Verl.
46.    Wichterich, Christa. 1992. Die Erde bemuttern: Frauen und Ökologie nach dem Erdgipfel in Rio ; Berichte, Analysen, Dokumente. 1. Aufl. Köln: Heinrich-Böll-Stiftung.
47.    Wilson, Elizabeth. 2002. ‘Biologically Inspired Feminism: Response to Helen Keane and Marsha Rosengarten, “On the Biology of Sexed Subjects”’. Australian Feminist Studies 17(39): 283–85. doi:10.1080/0957126022000018098.
48.    Wilson, Elizabeth. 2008. ‘Organic Empathy: Feminism, Psychopharmaceuticals, and the Embodiment of Depression’. In Material Feminisms, eds. Susan J. Hekman and Stacy Alaimo. Bloomington, IN: Indiana University Press, 373–99.
49.    Zalasiewicz, Jan, Mark Williams, Colin N Waters, Anthony D Barnosky, and Peter Haff. 2014. ‘The Technofossil Record of Humans’. The Anthropocene Review 1(1): 34–43. doi:10.1177/2053019613514953.