მწვანე აქტვისტი ქალები კლიმატის ცვლილების შესახებ

“ფემინსტრიმმა” ინტერვიუ ჩაწერა მწვანე აქტივისტებთან – მარიამ ვაწაძესთან, რომელიც წარმოადგენს „ახალგაზრდა მწვანეებს“ და თამარ ჯაყელთან – „ახალგაზრდა მწვანეების“ წევრთან და ახალგაზრდული საინიციატივო ჯგუფის „ვინ’მე” დამფუძნებელთან. ისინი ცდილობენ, კლიმატის ცვლილების თემა აქტუალური გახადონ საქართველოში.

გთავაზობთ ამ ინტერვიუს:

ნინო ჯანაშია: თამარ და მარიამ, პირველ რიგში, მაინტერესებს ,თქვენ საიდან გაიგეთ კლიმატის ცვლილების შესახებ? რატომ გახდა თქვენთვის ეს თემა მნიშვნელოვანი? როგორი იყო თქვენი რეაქცია, როდესაც გააცნობიერეთ, თუ რა რთული გამოწვევების წინაშე დგას კაცობრიობა და უშუალოდ თქვენი თაობა?

თამარ ჯაყელი: მოგესალმებით, მადლობა მოპატიჟებისთვის. რაც თავი მახსოვს, მუდამ მესმოდა „გლობალური დათბობის” შესახებ – რომ მასობრივად დნებოდა ყინული არქტიკაში, რომ პოლარული დათვები და პინგვინები დიდი საფრთხის წინაშე იყვნენ, რომ ჩვენი ზაფხულები უფრო და უფრო ცხელი გახდებოდა და სხვა. რამდენიმე წლის წინ გავიგე, რომ „გლობალური დათბობა” არასწორი ტერმინია და ბევრად უფრო ზუსტი იქნებოდა გვეთქვა „კლიმატის ცვლილება”. თუმცა ახლა, გრეტა ტუნბერგის აქტივიზმის შედეგად, ჩემთვის ბევრად მისაღებია „კლიმატის კრიზისი”, რადგან ეს ტერმინი ბევრად მკვეთრად ასახავს ჩვენი მდგომარეობის სირთულესა და იმ რეალურ კატასტროფას, რასაც ჩვენი უმოქმედება მოიტანს.

პირველად კლიმატის კრიზისთან დაკავშირებული ურთულესი გამოწვევების სიმძიმე სადღაც სამი წლის წინ გავაცნობიერე, როდესაც ნაომი კლაინის წიგნი „ეს ცვლის ყველაფერს” (This Changes Everything) წავიკითხე. ეს წიგნი ჩემთვის რევოლუციური იყო, რადგან კლაინმა დამანახა, რომ ან გავაგრძელებთ ისე ცხოვრებას, როგორც ვცხოვრობთ და მივალთ სრულ კატასტროფამდე, ან კი რადიკალურ ცვლილებებს განვახორციელებთ და გადავრჩებით. ცვლილებისა და გადარჩენის პროცესში კი შეიძლება უკეთესი, უფრო თანასწორი და ჰარმონიული სამყარო შევქმნათ.

თავიდან, რა თქმა უნდა, როდესაც გავიგე კლიმატის კრიზისსა და მის შესაძლო ეფექტებზე, ძალიან უიმედოდ და თითქოს აპათიურად განვეწყვე, თუმცა შემდეგ უკვე გრეტა ტუნბერგის აქტივიზმის შემყურე მომეცა მეც იმედი, რომ შეიძლება ვიყო იმ ცვლილების ნაწილი, რაც გვჭირდება რეალურად მწვანე მომავლის შესაქმენალდ.

მარიამ ვაწაძე: მეც თათას მსგავსად ბავშობიდან მესმოდა ამ გლობალური დათბობის ამბავი, რომ ტემპერატურა იმატებს და ა.შ. თუმცა იყო ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, როცა გავაცნობიერე, რომ ეს არა არქტიკაზე და სადღაც შორს ხდება, არამედ ახლოს. ვხედავდი, რომ თუ ბავშობაში წელამდე თოვლი მოდიოდა, ნელ-ნელა მცირდებოდა და ბოლოს ფაქტობრივად სულ გაქრა. თოვლი აღარ არის და ზაფხულში კიდევ უფრო ცხელა. ეს ფაქტი ყოველთვის მასევდიანებდა და სულ ვფიქრობდი, რა შეიძლება გავაკეთოთ.

პირველად „მწვანეობაზე“ გავიგე ინგლისური ენის წიგნიდან, სადაც ძალიან ზედაპირულად და შეცდომით იყო მოყვანილი ეს თემა. მაგალითად, თუ ჩვენ წყალს დავზოგავთ, ნაკლებ პლასტმასს გამოვიყენებთ და ა.შ. შეგვეძლება გარემოს კრიზისის თავიდან აცილება. მაშინ არ მქონდა ამის შესახებ ინფორმაცია და მეც მომინდა მწვანე განვითარებისთვის ხელი შემეწყო და ვფიქრობდი, რომ პარკის დალაგება და მსგავსი საქმიანობა იყო ის გზა, რომლითაც ჩემს წვლილს შევიტანდი. თუმცა მერე მოვხვდი „ახალგაზრდა მწავნეებში“, სადაც გავაცნობიერე, რომ ეს არ არის სინამდვილეში ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის პრობლემა, არამედ ეს არის სწორედ იმ დიდი კორპორაციების, მდიდარი ადამიანების მიერ გამოწვეული, ვის ხელშიც არის რესურსების უდიდესი ნაწილი და ისინი მუდმივად ანადგურებენ დედამიწის რესურსს და ეს რის პირველ რიგში მათი პასუხისმგებლობა, თუმცა აშკარად ჩანს, რომ ისინი არ იღებენ ამ პასუხისმგებლობას. ჩვენმა თაობამაც უნდა გააცნობიეროს პასუხისმგებლობა, რომ შეიძლება უშუალოდ მათ არ შეუძლიათ, მაგრამ მოსთხოვონ იმ ადამიანებს, მდიდრებს, რომლებიც მუდმივად გვინადგურებენ ჩვენს მომავალს, რომ შეცვალონ პოლიტიკა, დათმონ რესურსები და ამის ხარჯზე გადაარჩინონ დედამიწა. ცოტათი მაინც შეაჩერონ ის დამანგრეველი პროცესი, რის წინაშეც ვდგავართ.

მარიამმა ახსენა პასუხისმგელობის საკითხი, რომელიც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და საკამათო თემაა დღესდღეობით. მინდა ეს კითხვა ცოტა უფრო განვავრცო. როგორ ფიქრობთ, ვინ უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა – მაგალითად, განვითარებულმა ქვეყნებმა, სახელმწიფომ, კერძო სექტორმა თუ ინდივიდებმა? ასევე, შევეხები დაფინანსების საკითხს, ვინ უნდა დააფინანსოს მასშტაბური ქმედებები, რომლებიც ხელს შეუწყობენ სათბური გაზების გაფრქვევების შემცირებას და ამასთანავე, ვინ უნდა უზრუნველყოს სამართლიანი ტრანზიცია (Just Transition), ასევე, ახალი (Climate Friendly/Climate Smart) ტიპის დეკარბონიზებულ ეკონომიკაზე გადასვლის პროცესი?

მარიამ ვაწაძე: ჩემი პასუხი იქნება – ყველამ, განვითარებულმა ქვეყნებმა, სახელმწიფომ, კერძო სექსტორსა და ინდვიდებსაც აქვთ საკუთარი როლი კლიმატის კრიზისის შეჩერაბაში თუ უფრო შემსუბუქებაში. ინდვიდუალურ პასუხიმგებლობაში იგულისხმება არა ნაკლები საწრუპის და ა.შ. მოხმარება, არამედ გავაცნობიეროთ, რომ ეს არის ჩვენი მომავალი, სახელმწიფოს მოვთხოვოთ გაატაროს ისეთი პოლიტიკა, რომელიც მიჰყვება მეცნიერულ ფაქტებს. მეცნიერების 99% ამბობს, რომ კლიმატის ცვლილება ადამიანის მიერაა გამოწვეული. შესაბამისად, საჭიროა მეცნიერული გამოსავალი, რომელიც არ იქნება მხოლოდ შედეგების შემცირებაზე და მთლიანად მიზეზის გამოსოწრებაზე იქნება მიმართული.

რესურსებს რაც შეეხება, ახლაც ვხედავთ, რომ ამერიკაში კონგრესვუმენს ალექსანდრია ოკაზიო-კორტესს აქვს შემოთავაზება – Green New Deal, რაც გულისხმობს, რომ მილიარდერებმა გადაიხადონ საკუთარი მოგების 70% და ეს მოხმარდეს კლიმატის ცვლილების შემცირებას. ეს არის ყველაზე სამართლიანი, რადგან ამ მილიარდერებს სწორედ იმით აქვთ ეს შემოსავალი, რომ მუდმივად ანადგურებენ დედამიწის რესურსებს და ამით გვართმევენ მომავალს. შესაბამისად, ძალიან სამართლიანია, რომ სწორედ მათ გადაიხადონ ეს გადასახადი, რაც საჭიროა ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. კლიმატის ცვლილება მსოფლიოს უმთავრესი, ყველაზე მძიმე პრობლემაა, რომლისკენაც უნდა იყოს ჩვენი ყურადღება და რესურსები მიმართული.

თამარ ჯაყელი: ვეთანხმები მარიამს და მგონია, რომ პასუხისმგებლობის აღება ერთი აქტორის მიერ არ გამორიცხავს პასუხისმგებლობის აღებას სხვა დანარჩენი აქტორების მიერ. მიმაჩნია, რომ აბსოლუტურად ყველას ეკისრება გარკვეული პასუხისმგებლობა. თუმცა, ვთვლი, რომ ზოგ აქტორს მეტი ბრალი მიუძღვის და, შესაბამისად, მან მეტი უნდა გააკეთოს სათბური გაზების გაფრქვევების შემცირებისთვის. მაგალითად, არსებობს ერთი ქვეყანა ამერიკის შეერთებული შტატები, რომლის მთავრობამაც დაახლოებით 40 წელი მაინც არის, რაც იცის კლიმატის ცვლილების პოტენციურად მომაკვდინებელ ეფექტებზე, თუმცა გვევლინება ლიდერად სათბური გაზების გაფრქვევაში. მისი პრეზიდენტი კი სრულიად უარყოფს კლიმატური ცვლილების ფენომენს. ამერიკამ და დასავლურმა ქვეყნებმა ყველაზე მეტი უნდა გააკეთონ სამართლიანი ტრანზიციისთვის, შექმნან ამ ტრანზიციის ფარგლებში სამუშაო ადგილები და დარწმუნდნენ იმაში, რომ ყველაზე ჩაგრული ჯგუფები არ დაზარალდებიან ტრანზიციის პროცესში.

რა თქმა უნდა, ყველაზე ნაკლები პასუხისმგებლობა ეკისრება გლობალური სამხრეთის ქვეყნებს, რომლებიც ყველაზე ნაკლებ რესურსებს მოიხმარენ ისედაც და რომელთაც, სამწუხაროდ, ყველაზე მეტად მოუწევთ კლიმატის ცვლილებების ეფექტებთან გამკლავება. ასევე, ყველაზე ნაკლები პასუხისმგებლობა ეკისრება ყველაზე ჩაგრულ ჯგუფებს, განსაკუთრებით მკვიდრ მოსახლეობას, რომელიც საუკუნეებია მარტივი, ბუნებასთან ჰარმონიული ცხოვრების წესით ცხოვრობს, თუმცა კლიმატის ცვლილების ეფექტების გამო, ყოველდღიურად კარგავს სასიცოცხლო რესურსებზე, მაგალითად, წყალზე წვდომას.

საქართველოშიც სასიცოცხლოდ აუცილებელია მწვანე ტრანზიცია, განსაკუთრებით განახლებად ენერგიებზე ტრანზიცია. დღეს გვაქვს ისეთი მოცემულობა, რომ ფაქტობრივად გვაიძულებენ ჰესების აშენებას ენერგიისთვის, თუმცა უკვე განვითარებადი ქვეყნებიც კი გადადიან განახლებად რესურესებზე, მაგალითად, ჩილეში სრულიად გადასულები არიან მზის ენერგიაზე. ჩვენთანაც ის რესურსები, რაც საჭიროა ამაზე გადასასვლელად, რა თქმა უნდა, ელიტარულმა ფენამ, ყველაზე მდიდრებმა უნდა გაიღონ.

თქვენ ახსენეთ ჩაგრული ჯგუფები იგივე მოწყვლადი ჯგუფები და მინდა აქვე, უშუალოდ ჩემი პოდკასტების თემას შევეხო, რადგანაც ქალები ითვლებიან ერთ-ერთ მოწყვლად ჯგუფად, თქვენი აზრით, რა კავშირშია და რატომ უნდა იყოს კლიმატის ცვლილების პოლიტიკაში ქალების გაძლიერების საკითხები გათვალისწინებული?

თამარ ჯაყელი: კლიმატის ცვლილების პოლიტიკაში ქალების გაძლიერების საკითხები ცენტრალური უნდა იყოს, რადგან სხვადასხვა ჯგუფებზე კლიმატის კრიზისის ეფექტები არაპროპორციულია. ქალები, განსაკუთრებით კი გლობალური სამხრეთის ქალები, განვითარებადი ქვეყნების ქალები წარმოადგენენ ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად ჯგუფს. მათი ხმა აუცილებლად უნდა გაჟღერდეს ფორმალურ პოლიტიკაში, როგორც ლოკალურ, ისე საერთაშორისო დონეზე, რათა მაქსიმალურად შევამციროთ კლიმატის ცვლილების კატასტროფული ეფექტები. ქალთა და ჩაგრულ ჯგუფთა გაძლიერება და პროცესებში ჩართვა ჩვენი პლანეტის გადასარჩენად აუცილებელია. ქალები განსაკუთრებით უნდა გაერთიანდნენ იმისთვის, რომ მათი ხმა მიიტანონ ფორმალურ პოლიტიკამდე. იმ შემთხვევაში, თუ თვითონ არ გახდებიან პოლიტიკოსები, აჩვენონ მაინც პოლიტიკოსებს, რომ მათ ცხოვრებაზე კლიმატის ცვლილების ეფექტები იქნება მართლაც კატასტროფული და უნდა ჩაერთონ პოლიტიკოსები ბევრად უფრო მძლავრად კლიმატის ცვლილების ეფექტების შემცირებასა და დასტაბილურებაში. მარიამმა ახსენა ალექსანდრია ოკაზიო-კორტესი. ის არის 29 წლის, ყველაზე ახალგაზრდა კონგრესვუმენი, ლათინოამერიკელი ქალი, ასე ვთქვათ, ჩაგრული ჯგუფიდან გამოსული ქალი, რომელმაც წამოაყენა „მწვანე ახალი შეთანხმება“ და იბრძვის ამისთვის.

მარიამ ვაწაძე: ჩემთვის ერთი მომენტია შესამჩნევი, როდესაც გარემოს კრიზისსა და ქალებს ეხება საქმე – დომინანტური ეკონომიკური სისტემა, რომელიც ანადგურებს დედამიწას, არის კონკურანეში“ აბსოლუტურად ყველა ქალია.

ქალები ზრუნავენ გარემოზე და უფრო შორეული ხედვა აქვთ განვითარების და გადარჩენის, ვიდრე კაცებს. ასევე ისიც აღსანიშნავია, რომ მწვანე პოლიტიკა და მწვანე ფილოსოფია არ მოიცავს მხოლოდ გარემოს დაცვას, არამედ საკმაოდ ჰოლისტური მიდგომა აქვს და მოიაზრებს საკუთარ თავში ფემინზიმსაც, ქვიარ უფლებებისთვის ბრძოლასაც და სოციალურ სამართლიანობასაც. რაც იმას ნიშნავს, რომ ძალაუფლებრივი იერარქიები არის პრობლემა და არა ერთ-ერთი კონკრეტული გარემოს კრიზისი, იქნება ეკონომიკური თუ ა.შ. ეს პრობლემები ხშირად ერთმანეთთანაა კავშირში და ამიტომაც ვებრძვით ჩვენ ამ პრობლემებს ერთად მთლიანობაში და არა ცალ-ცალკე კონტექსტის გაუაზრებლად.

ჩემი ბოლო კითხვა უშუალოდ შეეხება საქართველოს კონტექსტს და მაინტერესებს, რა მოთხოვნები გაქვთ თქვენ და რა მეთოდებით აპირებთ ბრძოლას, რომ თქვენი მოთხოვნები შესრულდეს?

მარიამ ვაწაძე: მაგალითად, ჩვენ როცა გვქონდა გარემოს გაფიცვები „ვინ’მესთან“ და ახალგაზრდა მწვანეებთან ვთანამშრომლობით, მოსამზადებელ პერიოდში მივდიოდით ახალგაზრდებთან, სტუდენტებთან, მოსწავლეებთან, ვისთანაც ხელი მიგვიწვდებოდა და ვეუბნებოდით, რა მნიშვნელობა ჰქონდა გარემოს კრიზისს და მის წინააღმდეგ ბრძოლას. ამან ის შედეგი გამოიღო, რომ ახალგაზრდები დაინტერესდნენ, გამოვიდნენ და მოითხოვეს ის, რომ ელიტამ, რომელიც მუდმივად გვართმევს და აბინძურებს ჩვენს გარემოს, რაც სიცოხლისთვის გვჭირდება, დათმოს საკუთარი გამდიდრებისა და სიხარბის მოტივი, სახელმწიფომ კი აიძულოს ისინი, ადამიანზე მორგებული და მწვანე პოლიტიკა გაატარონ.

თამარ ჯაყელი: „ახალგაზრდა მწვანეების” წევრებმა გავაცნობიერეთ, რომ კლიმატის კრიზისი არის იმდენად მნიშვნელოვანი, არ შეიძლება მასზე ფიქრის პასუხისმგებლობა დავუტოვოთ მხოლოდ გარემოს დამცველებს – ჩვენ, მიუხედავად ჩვენი მცირე ასაკისა, გავაცნობიერეთ, რომ უნდა ჩავებათ მოძრაობაში ჩვენი მომავლის გადასარჩენად. ყველაზე დიდხანს ჩვენი თაობა იცხოვრებს ამ დედამიწაზე, ასე რომ, ჩვენ უნდა შევქმნათ ჩვენი მომავალი და ეს მომავალი მწვანე უნდა იყოს. ამის გათვალისწინებით, ჩვენ აუცილებლად ვაპირებთ ბრძოლის გაგრძელებას ადგილობრივ დონეზე, როგორც გაფიცვებისა და დემონსტრაციების საშუალებით, ასევე მომავალში ფორმალური პოლიტიკური ინსტრუმენტებითაც კი. ჩვენი მოთხოვნები უშუალო კავშირშია ლოკალურ პრობლემატიკასთან. ჩვენ გაფიცვებს დავარქვით გარემოს გაფიცვები და არა კლიმატის გაფიცვები, რადგან ჩავთვალეთ, რომ ჯერ ჯობდა ლოკალური პრობლემები მიგვეტანა ადამიანებთან და მერე დაგვეწყო მათი ცნობიერების ამაღლება კლიმატის კრიზისზე. ჩვენ ვაპირებთ გავაგრძელოთ ბრძოლა და ვიყოთ კლიმატის თაობა, ის თაობა, რომელიც შექმნის მწვანე მომავალს.